Tiếng kêu tuyệt vọng từ sông Đồng Nai: Tan nát đôi bờ

Đánh giá trên được chúng tôi rút ra trong chuyến thuê thuyền đi ghi nhận thực tế hồi giữa tháng 8 này. Những hình ảnh đôi bờ con sông vốn hiền hòa trở thành những vực thẳm hay vườn tược của người dân như chực đổ hết xuống sông mà không thôi bức xúc. Đôi bờ con sông bị phá nát rành rành ra đấy, vậy mà chính quyền luôn nói rằng họ "vô can", họ đã "chỉ đạo rất quyết liệt".

Của nả trôi hết xuống sông

Trong chuyến đi trên, gặp người dân ở thượng nguồn (thuộc huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng), hạ lưu (thuộc thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương), chúng tôi nghe đầy những lời ta thán, bởi ở đâu bờ sông cũng bị băm nát. Riêng ở Đồng Nai, những nhánh sông, kênh, rạch của sông Đồng Nai cũng đang ra sức kêu cứu trước việc đào bới vô tội vạ của những mảnh giấy phép khai thác cát vô hồn.

"Dòng sông cuồn cuộn dâng khi trời mưa và thủy điện xả lũ, khi nước rút trơ ra những mảng vườn tược bị khoét sâu hàm ếch. Người dân ở hai bên bờ giờ đây không còn tự hào vì được hưởng cảnh thơ mộng, gió mát mà quanh năm lo chống chọi với sạt lở, giữ nhà cửa, vườn tược. Nhiều đoạn, đất vườn bị ngoạm vào hàng trăm mét, bờ sông biến thành vực dựng đứng rồi chú ơi. Nhìn mà tiếc mà xót cho dân đôi bờ" - người lái thuyền đưa chúng tôi đi nói trong tiếc nuối.

Đúng như lời ông lái thuyền, khi thuyền đến đoạn sông Đồng Nai chảy qua thị xã Tân Uyên, hình ảnh đập vào mắt chúng tôi là hàng loạt vườn cây ăn trái, hoa màu của người dân bị kéo tuột xuống sông; nhiều căn nhà bị "hà bá" nuốt chỉ còn lại… một nửa. Nhà ít tiền thì đóng cây tràm. Những gia đình có điều kiện phải bỏ hàng trăm triệu đồng xây kè, trồng cây để giữ đất. "Nhưng cuộc chiến giữ sông, giữ đất chưa có hồi kết…" - chị Hoa, một hộ dân đang đánh vật với tình trạng sạt lở sông Đồng Nai ở thị xã Tân Uyên, chua chát nói.

Hình ảnh chúng tôi ghi lại được ở TP Biên Hòa cũng không kém phần thê thảm. Ở phường Bửu Hòa, nhiều người dân dở khóc dở mếu vì nhà cửa, hoa màu bị đẩy xuống sông. Trên cù lao Phố, nhiều vùng đất xưa là bãi bồi, giờ đã ra… chính giữa dòng. Ở xã Tân Hạnh, cả một góc chợ của xã bị biến mất khiến tiểu thương phải bỏ của chạy lấy người. Riêng tại phường Tân Vạn, khi chúng tôi đưa máy ảnh lên chụp, bà Hoa liền lao lại nói như mếu: "Miếng vườn nuôi sống gia đình tôi giờ đã chảy tuột xuống sông rồi chú ơi. Phải chỉ thiên tai cũng ráng chịu, đằng này rõ ràng là do nhân tai. Vậy mà cũng chẳng biết kêu ai. Thật khổ với nạn khai thác cát!".

Từ chuyến đi trên, tìm lại những kết luận của các cuộc khảo sát của cơ quan chuyên ngành thì thấy đoàn nào cũng kết luận sạt lở nghiêm trọng là do sông biến đổi dòng chảy, ảnh hưởng của thủy điện xả lũ, của nạn nạo vét tràn lan và sự tung hoành của "cát tặc".

Đổ cho nạo vét

Chúng tôi rà soát lại thì thấy những năm qua, tình trạng cấp phép cho các dự án nạo vét trên sông Đồng Nai có thể nói là ồ ạt. Chưa kể TP HCM, Lâm Đồng, Bình Phước, tại Đồng Nai đã có đến 13 dự án được cấp phép. Trong đó, có hơn một nửa là của Bộ Giao thông Vận tải.

Liên quan đến việc khai thác cát bừa bãi, hồi cuối năm 2017, thâm nhập những đại công trường hút cát ở nơi giáp ranh tỉnh Đồng Nai và Lâm Đồng, chúng tôi từng tận mắt chứng kiến hàng loạt tàu, xáng cạp ồ ạt ngoạm cát ở hai bờ, ngang nhiên ngoạm vào vườn nhà dân. Thậm chí, những kẻ hút cát ngang nhiên làm xói lở hết vườn nhà dân sau đó chấp nhận bồi thường - một hình thức "mua" trá hình - bằng vài đồng còm cõi. Người dân ở đây khóc ròng vì mất đất, có nơi đã xảy ra những cuộc chiến bằng gạch đá, hung khí thật sự, khiến kẻ sứt đầu, người mẻ trán. Ngay cả Vườn Quốc gia Cát Tiên cũng bị xâm phạm nghiêm trọng khiến lãnh đạo vườn phải than trời, nhờ can thiệp.

Còn trên sông Thị Vải, có thời điểm 2-3 dự án của Bộ Giao thông Vận tải cùng lúc hoạt động ồ ạt. Đội hình tàu hút cùng dàn hàng ngang, dọc hoạt động náo loạn những khúc sông. Vùng sông vốn nằm xa bờ, cách cả những cánh rừng ngập mặn, nên rất khó kiểm soát. Đi ghe từ bờ tiếp cận những vùng dự án này cũng phải mất hàng chục phút nên việc nạo vét có thể không ảnh hưởng trực tiếp đến bờ. Tuy nhiên, một số dự án thì được cấp phép nạo vét cả những kênh rạch, thậm chí có con rạch… cụt. Những hộ dân nuôi trồng thủy sản trên sông đã bị lao đao vì việc nạo vét, khai thác không theo quy định, ảnh hưởng trực tiếp đến họ. Có thời điểm, chính quyền địa phương đã nhận đến hàng trăm lá đơn khiếu nại của người dân ở huyện Nhơn Trạch và TP Biên Hòa phản ánh những bất cập liên quan nạo vét, tận thu khoáng sản. "Một đơn vị nạo vét hút cát cả hai bên bờ gây sạt lở và ô nhiễm nghiêm trọng khiến các hồ nuôi tôm của tôi bị bỏ hoang, gây thiệt hại cho tôi gần 2 tỉ đồng…" - ông Nguyễn Văn Lực, ngụ xã Phước An, huyện Nhơn Trạch, kể.

Sau một thời gian dài tình trạng các đơn vị nạo vét lập lờ khai thác bất chấp khối lượng cho phép trên sông vì cơ quan chức năng nại là "khó giám sát", cùng với nạn "cát tặc" ăn theo khiến người dân mất đất, mất tài sản phản đối mạnh mẽ thì các dự án từ thượng nguồn cho đến hạ lưu phải tạm ngưng để thực hiện rà soát. Kết quả, hàng loạt dự án khai thác cát bị khai tử nhưng vẫn có 5 dự án (trong đó 3 dự án của Bộ Giao thông Vận tải, 2 của tỉnh Đồng Nai) đang xin và đang được các cơ quan chức năng xem xét cấp phép hoạt động trở lại.

Theo thông tin chúng tôi nắm được thì 5 đơn vị trên xin nạo vét từ rạch Ông Nhiêu đến cầu Đồng Nai; từ sông Đồng Tranh đến sông Gò Gia; một đoạn thuộc rạch Ông, đoạn rạch Cái Lăng và đoạn thuộc sông Thị Vải... đây là những nhánh sông, rạch trên hệ thống sông Đồng Nai. Về vấn đề này, UBND tỉnh Đồng Nai cho biết nếu cấp phép trở lại thì sẽ làm chặt, làm căng để tránh vi phạm khai thác bừa bãi và tận thu. "Phải giám sát chặt chẽ hơn, nếu vi phạm sẽ rút giấy phép ngay…" - trong một cuộc họp, ông Võ Văn Chánh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai, nhấn mạnh.

Tuy nhiên, người dân thì lại hết sức nghi ngờ, bởi họ đã nghe quá nhiều những lời khẳng định của tỉnh Đồng Nai sẽ xử nghiêm những đơn vị khai thác cát đã làm ảnh hưởng dòng chảy hay vườn tược nhà dân, rốt cuộc là dòng sông Đồng Nai hiện đã như bức tranh loang lổ. Đơn vị khai thác cát gây ra biết bao hậu quả nhưng gánh chịu vẫn là người dân, còn chính quyền và họ vẫn vô can. 

"Cát tặc" vẫn tung hoành

Tình trạng hút cát lậu trên sông Đồng Nai vẫn diễn ra phức tạp do nhiều thành phần từ các vùng lân cận như Tân Uyên, Dĩ An (tỉnh Bình Dương), quận 9 (TP HCM) kéo đến.

Trong đó, sông Đồng Nai (thuộc địa bàn huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai) tình trạng "cát tặc" tàn phá diễn ra rất nghiêm trọng với các con rạch Láng, rạch Bà Vánh, rạch Cá Đối (xã Long Tân) bị xới tan tác. Kế đến là đoạn thuộc xã Bình Lợi (huyện Vĩnh Cửu), "cát tặc" hằng đêm hoành hành khiến người dân mất ăn mất ngủ. Đặc biệt, đoạn chảy qua TP Biên Hòa, "cát tặc" vẫn đang hoành hành suốt đêm.

Thế nhưng, theo cơ quan chức năng, việc xử lý "cát tặc" là rất khó khăn bởi khó có thể bắt được kẻ "đầu vụ". Cụ thể, đêm 31-7, lực lượng chức năng đi tuần trên sông Đồng Nai, đến đoạn thuộc phường Tân Vạn, TP Biên Hòa thì phát hiện 5 đối tượng cùng 1 chiếc ghe lớn đang hút trộm cát từ dưới sông. Khi công an xuất hiện, các đối tượng đã bỏ lại tang vật, lao xuống sông, lợi dụng bóng đêm tẩu thoát. Trước đó, lúc rạng sáng 27-7, trên đoạn sông thuộc xã Long Hưng (TP Biên Hòa), công an đã ập tới, bắt quả tang và thu giữ 3 ghe công suất lớn cùng cả trăm khối cát vừa bị múc trộm từ lòng sông nhưng chỉ kịp giữ lại một người và "cát tặc" này lại khai chỉ là người được thuê đến chở cát.

Theo Xuân Hoàng (Nld.com.vn)