Vì sao châu Âu trở thành 'lò lửa' khiến hàng trăm người tử vong?

Cách đây 2 tháng, Pháp đã trải qua tháng 5 nóng nhất trong lịch sử, với nhiệt độ cao kỷ lục được ghi nhận ở một số thành phố. Tháng trước, Pháp lại bị thiêu đốt một lần nữa vì đợt nắng nóng cực điểm vào mùa xuân, vốn cũng ảnh hưởng đến Tây Ban Nha, Italia và các nước khác. Sau đó, trong tháng này, Ba Lan và các khu vực khác của Đông Âu phải hứng chịu một đợt nắng nóng khắc nghiệt.

Hiện nay, nhiệt độ trên khắp châu Âu đang tăng vọt trở lại, bằng hoặc trên 40 độ C. Cháy rừng do nắng nóng đang bùng phát ở nhiều quốc gia và phần lớn lục địa đang điêu đứng vì cơn hạn hán kéo dài. Đáng lo ngại, châu Âu vẫn còn 2 tháng mùa hè nữa.

Báo New York Times dẫn lời các nhà khoa học cho biết, nắng nóng khắc nghiệt kéo dài trong năm nay đang phản ánh một xu hướng. Theo họ, các đợt nắng nóng ở châu Âu đang gia tăng tần suất và cường độ với tốc độ nhanh hơn hầu hết các khu vực khác trên hành tinh, kể cả miền tây nước Mỹ.

Sự nóng lên toàn cầu đóng một vai trò nào đó, giống như trong các đợt nắng nóng trên khắp thế giới, vì nhiệt độ trung bình cao hơn khoảng 1,1 độ C so với vào cuối thế kỷ 19, trước khi việc phát thải các-bon điôxit và các khí gây hiệu ứng nhà kính khác trở nên phổ biến. Vì vậy, nhiệt độ cực cao diễn ra từ xuất phát điểm cao hơn.

Ngoài ra còn có những yếu tố khác, một số liên quan đến sự hoàn lưu của khí quyển và đại dương, khiến châu Âu trở thành một điểm nóng về sóng nhiệt. Không có hai sóng nhiệt nào hoàn toàn giống nhau. Nhiệt nóng như "lò thiêu" ở Anh và xứ Wales hôm 18/7 một phần do một vùng không khí áp suất thấp ở tầng trên đã bị ngưng trệ ngoài khơi bờ biển Bồ Đào Nha trong nhiều ngày. Nó được gọi là "áp thấp" theo cách nói của các nhà khoa học khí quyển, bởi vì nó bị cắt ra khỏi luồng gió tây, dòng tia ở vĩ độ trung bình, bao quanh hành tinh ở những nơi có độ cao lớn.

Các vùng áp suất thấp có xu hướng hút không khí về phía chúng. Trong trường hợp này, vùng áp suất thấp đã liên tục hút không khí từ Bắc Phi về phía nó và vào châu Âu. Kai Kornhuber, nhà nghiên cứu tại Đài quan sát Trái đất Lamont-Doherty thuộc Đại học Columbia cho biết quá trình đang bơm không khí nóng lên phía bắc.

Tiến sĩ Kornhuber đã đóng góp cho một nghiên cứu được công bố trong tháng này, phát hiện các đợt nắng nóng ở châu Âu đã tăng về tần suất và cường độ trong 4 thập kỷ qua và gắn sự gia tăng này một phần với những thay đổi về dòng tia (luồng khí chuyển động nhanh trong các dòng hẹp tồn tại ở khí quyển của Trái Đất). Các nhà nghiên cứu khám phá ra rằng, nhiều đợt nắng nóng ở châu Âu xảy ra khi dòng tia tạm thời chia đôi, để lại một khu vực gió yếu và không khí áp suất cao giữa hai nhánh, dẫn đến sự tích tụ nhiệt cực cao.

Theo Efi Rousi, một nhà khoa học cấp cao tại Viện Nghiên cứu khí hậu Potsdam (Đức), tác giả chính của nghiên cứu, đợt nắng nóng hiện tại dường như có liên quan đến một "dòng tia kép" như vậy, bao phủ châu Âu suốt 2 tuần qua. Tiến sĩ Rousi cho hay, điều này có thể dẫn đến việc tạo ra áp thấp cũng như một khu vực gió yếu trên khắp châu Âu cho phép cái nóng kéo dài.

Nhà nghiên cứu Kornhuber lưu ý thêm, sự ấm nóng lên ở Bắc Cực, vốn diễn ra nhanh hơn nhiều so với các khu vực khác trên thế giới, cũng có thể đóng vai trò nào đó. Khi Bắc Cực ấm lên với tốc độ nhanh hơn, chênh lệch nhiệt độ giữa khu vực và xích đạo giảm xuống. Điều này dẫn đến giảm gió mùa hè, vốn có tác dụng làm cho các hệ thống thời tiết tồn tại lâu hơn. 

Hiện cũng có dấu hiệu về những thay đổi của một trong những dòng hải lưu chính trên thế giới - dòng ngược kinh tuyến Đại Tây Dương, có thể ảnh hưởng đến khí hậu của châu Âu. Theo tiến sĩ Rousi, sự suy yếu của dòng hải lưu này khi thế giới ấm lên sẽ gây ra những thay đổi trong hoàn lưu khí quyển, dẫn đến các mùa hè khô hơn ở châu lục.

Cũng như ở những nơi khác trên thế giới, một đợt nắng nóng ở châu Âu có thể làm tăng nguy cơ xảy ra những đợt mới ở cùng khu vực, vì một thời kỳ nắng nóng khắc nghiệt làm khô kiệt đất.

Khi có một lượng độ ẩm nhất định trong đất, một phần năng lượng của mặt trời được sử dụng để làm bay hơi nước, dẫn đến hiệu ứng làm mát nhẹ. Nhưng khi một đợt nóng quét sạch gần như toàn bộ độ ẩm của đất, sẽ chỉ còn chút ít bốc hơi khi đợt không khí nóng tiếp theo đến. Vì vậy, lượng nhiệt lớn hơn từ mặt trời nung bề mặt, làm tăng thêm nhiệt nóng.

Theo Tuấn Anh (VietNamNet)