Trung Quốc thay tướng ở tiền tuyến và nơi vừa trở thành nỗi khiếp sợ lớn nhất của Bắc Kinh

Trong khi chiếc máy bay cuối cùng đưa lực lượng Mỹ rời khỏi Afghanistan vào rạng sáng nay, 31/8 (giờ địa phương), theo thời hạn chót được Tổng thống Joe Biden thông báo, Taliban đang củng cố quyền kiểm soát với hầu hết lãnh thổ Afghanistan và xúc tiến đàm phán với các lực lượng chính trị trong nước để xây dựng một chính phủ mới.

Trung Quốc đã phát đi thông điệp rõ ràng tới Taliban, rằng Bắc Kinh xem sự ổn định cho vùng đất nằm dọc trên biên giới chung hai nước là ưu tiên hàng đầu.

Biên giới Afghanistan-Trung Quốc ở đâu?

Afghanistan và Trung Quốc có chung đường biên giới dài 74 km dọc theo Hành lang Wakhan xa xôi. Một dải đất nhỏ hẹp, khắc nghiệt và khó tiếp cận, với chiều dài khoảng 350 km từ tỉnh Badakhshan ở phía đông bắc Afghanistan đến vùng Tân Cương, nơi sinh sống chủ yếu của cộng đồng Hồi giáo Trung Quốc.

Đây là tuyến đường thương mại xuyên quốc gia trong nhiều thế kỷ dưới Con đường Tơ lụa cổ đại, được sử dụng làm vùng đệm vào cuối thế kỷ 19 giữa phần cuối phía đông của đế chế Nga (Tajikistan ngày nay) và phần phía tây của Đế quốc Anh (Pakistan ngày nay). Do vậy, dải đất hẻo lánh này tiếp giáp với 3 quốc gia gồm Trung Quốc, Tajikistan và Pakistan.

Hành lang Wakhan là một nơi thế nào?

Vùng Wakhan được biết đến là nơi không thể tiếp cận được trong hầu hết thời gian trong năm do độ cao, thời tiết khắc nghiệt và không có đường giao thông.

Nó nằm ở tỉnh Badakhshan xa xôi của Afghanistan, nơi ba trong số các dãy núi lớn trên thế giới - Hindu Kush, Karakoram và Pamirs - gặp nhau để tạo thành nơi được gọi là Điểm Pamir.

Điểm tiếp cận duy nhất tại biên giới là nằm ở cuối phía đông nam của hành lang, được gọi là đèo Wakhjir, nằm ở độ cao gần 5.000 mét so với mực nước biển. Không có đường tiếp cận con đèo từ phía Afghanistan. Phần còn lại của biên giới là một dãy núi khắc nghiệt.

Bắc Kinh đã nhiều lần lên tiếng lo ngại về tình hình an ninh bất ổn ở Afghanistan, do lo ngại rằng các chiến binh Duy Ngô Nhĩ có thể tràn qua biên giới và xâm nhập vào Tân Cương.

Trung Quốc cáo buộc Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM) - nhóm chiến binh Duy Ngô Nhĩ, bị Liên Hợp Quốc liệt vào danh sách "tổ chức khủng bố" từ năm 2002 - gây ra hàng loạt vụ tấn công bạo lực ở Tân Cương trong thập kỷ qua, bao gồm các vụ đánh bom xe chết người vào năm 2014 và các vụ tấn công chết người ở những nơi khác trong nước, bao gồm tại thủ đô Bắc Kinh.

Do Taliban có mối quan hệ truyền thống chặt chẽ với ETIM, Trung Quốc đặc biệt lo lắng về sự lan rộng của chủ nghĩa khủng bố trong khu vực.

Theo một báo cáo của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc được công bố vào tháng 5/2020, ETIM có khoảng 500 máy bay chiến đấu ở miền bắc Afghanistan, chủ yếu nằm ở tỉnh Badakhshan, ngay cạnh Tân Cương đi qua Hành lang Wakhan.

Khi Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị gặp các đại diện của Taliban ở Thiên Tân vào cuối tháng 7 vừa qua, ông đã đặc biệt yêu cầu Taliban "cắt đứt hoàn toàn liên hệ" với ETIM. Đại diện Taliban cam kết rằng họ sẽ "không bao giờ cho phép bất kỳ lực lượng nào" tham gia vào các hành động gây bất lợi cho các nước láng giềng. Vào thời điểm đó, Taliban đã chiếm hầu hết tỉnh Badakhshan nhưng chưa tiếp quản thủ đô Kabul.

Trung Quốc có tư lệnh mới ở Tân Cương

Hãng tin AP (Mỹ) ngày 6/8 đưa tin, Trung Quốc đã bổ nhiệm tư lệnh mới cho Quân khu Tân Cương của Quân Giải phóng Nhân dân (PLA), trong nỗ lực ứng phó với chủ nghĩa khủng bố và chủ nghĩa cực đoan.

Trung tướng Wang Haijiang (Uông Hải Giang) sẽ chịu trách nhiệm giám sát hiện diện quân sự quy mô của Trung Quốc ở khu vực tây bắc nước này, tiếp giáp với các khu vực bất ổn của Trung Á.

Giống như Bí thư đảng ủy Tân Cương Chen Quanguo (Trần Toàn Quốc), ông Wang từng phục vụ tại Tây Tạng - nơi thường diễn ra những bất đồng ở biên giới giữa Trung Quốc và Ấn Độ.

Việc bổ nhiệm của Wang Haijiang không được thông báo công khai về thời điểm, nhưng thông tin từ tài khoản mạng xã hội của quân đội Trung Quốc ở Tân Cương đăng ngày 4/8 vừa qua cho thấy ông chủ trì nghi thức về hưu cho các quan chức cấp cao.

Tuy nhiên, theo tờ Beijing Daily (Trung Quốc), ông Wang có dự một hoạt động trong dịp lễ Thanh minh ở Tân Cương vào ngày 4/4 năm nay, cho thấy ông đã chuyển đến làm việc tại khu tự trị này.

Các hoạt động của Trung Quốc gần Hành lang Wakhan

Các nguồn tin thân cận với quân đội Trung Quốc chia sẻ với báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (SCMP) vào năm 2018 rằng Trung Quốc đã tài trợ và xây dựng một doanh trại huấn luyện cho quân đội Afghanistan ở Hành lang Wakhan.

Tuy vậy, Đại sứ quán Trung Quốc tại Afghanistan nói với SCMP rằng "không có binh lính Trung Quốc dưới bất kỳ hình thức nào trên đất Afghanistan tại bất kỳ thời điểm nào".

Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho biết Bắc Kinh vẫn cung cấp các khoản viện trợ và hỗ trợ cho nước láng giềng như một phần của các nỗ lực hợp tác an ninh, bao gồm cả các hoạt động chống khủng bố. Bắc Kinh đã viện trợ quân sự 70 triệu USD cho Kabul vào tháng 3/2016.

Ngoài việc hỗ trợ năng lực quân sự ở Afghanistan, Trung Quốc cũng được cho là đã xây dựng các tiền đồn quân sự ở Tajikistan gần biên giới với Afghanistan. Tuy nhiên, Bắc Kinh phủ nhận thông tin này.

Trung Quốc cũng sẽ hưởng lợi về mặt kinh tế từ sự ổn định ở khu vực biên giới Afghanistan, khi nước này cố gắng tăng cường ảnh hưởng trong khu vực với sáng kiến ​​Vành đai, Con đường (BRI).

Cụ thể, Bắc Kinh có kế hoạch xây dựng thêm nhiều con đèo gần Wakhan trong khuôn khổ Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (CPEC), chương trình trọng điểm trong BRI nhằm kết nối Pakistan với Trung Á.

Một điểm tiếp cận tiềm năng sẽ nằm ở đầu Hành lang Wakhan cùng với tỉnh Gilgit-Baltistan của Pakistan, giáp Afghanistan ở phía bắc, Trung Quốc ở phía đông bắc và địa bàn ở vùng Kashmir do Pakistan kiểm soát ở phía nam - nơi Pakistan có tranh chấp chủ quyền với Ấn Độ.

Mục đích cuối cùng của CPEC là tạo dựng nên các cơ sở hạ tầng kết nối các quốc gia Trung Á không giáp biển đến cảng Gwadar của Pakistan nằm trên biển Ả Rập.

Thu Ngọc (Doanh Nghiệp & Tiếp Thị)