Haibatullah Akhundzada - thủ lĩnh tối cao hay lãnh đạo bù nhìn của Taliban?

Khi Taliban công bố chính phủ mới vào thứ Ba (7/9), lãnh đạo ẩn dật Akhundzada lên tiếng khẳng định nhóm này sẽ “tái thiết quốc gia bị chiến tranh tàn phá”. Đây là phát ngôn đầu tiên của Akhundzada kể từ sau khi Taliban tái chiếm Afghanistan.

Akhundzada cho biết Taliban cam kết tuân theo tất cả các luật, hiệp ước quốc tế không mâu thuẫn với luật Hồi giáo, từ đó sẽ điều chỉnh mọi hoạt động quản trị ở Afghanistan.

Thân thế thủ lĩnh tối cao của Taliban

Akhundzada là một giáo sĩ cứng rắn nhưng bí ẩn. Ngay cả những thông tin cơ bản như tuổi của Akhundzada cũng khó xác minh. Người ta cho rằng ông khoảng 60 tuổi.

Sinh ra trong một gia đình tôn giáo nghiêm khắc ở thành phố lớn thứ hai Afghanistan - Kandahar, Akhundzada là một trong những thành viên ban đầu của Taliban khi phong trào nổi lên sau đống tro tàn của cuộc nội chiến Afghanistan.

Trong thời gian Taliban cầm quyền ở Afghanistan từ năm 1996 đến 2001, Akhundzada đã giữ vai trò là người đứng đầu hệ thống tư pháp của phong trào này.

Sau khi Mỹ mang quân đến Afghanistan và lật đổ Taliban sau cuộc tấn công ngày 11/9/2001, Reuters đưa tin độc quyền rằng Akhundzada đã chạy trốn đến Pakistan, nơi ông giảng dạy và thuyết giảng tại một nhà thờ Hồi giáo trong 15 năm.

Các đồng nghiệp và học viên tại nhà thờ này mô tả Akhundzada là một người kỷ luật và một nhà hùng biện quyết liệt. Một học viên của Akhundzada kể lại rằng ông nói rất nhiều về Mỹ, và tuyên bố Taliban sẽ không từ bỏ cuộc thánh chiến của mình.

Vai trò thực sự đối với Taliban

Một số nhà phân tích nhận định Akhundzada chủ yếu chỉ đạo trong bóng tối và có vai trò hàn gắn những chia rẽ trong phong trào.

Tuy nhiên, cũng có những nguồn tin cho rằng Akhundzada chỉ là lãnh đạo bù nhìn, được dựng lên vào thời điểm Taliban đang bùng nổ, trong khi quyền lực thực sự thuộc về phe quân sự của Taliban.

“Có rất ít thông tin về Akhundzada. Ông ta gần như không phát biểu trực tiếp trước công chúng”, Rajeshwari Krishnamurthy - chuyên gia an ninh Nam Á tại Viện Nghiên cứu Hòa bình - Xung đột - cho biết.

Akhundzada không phải là lựa chọn số một khi các thành viên cấp cao của Taliban họp vào năm 2016 để bổ nhiệm một người đứng đầu mới, sau khi thủ lĩnh Mullah Akhtar Mansoor thiệt mạng trong một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ.

Akhundzada được đánh giá là thiên về học thuật hơn là quân sự. Đây là điểm khác biệt so với những thủ lĩnh trước đó của Taliban.

Nhưng Akhundzada là sự lựa chọn khả dĩ hơn cả vào thời điểm đó, so với người con trai trẻ tuổi, thiếu kinh nghiệm của nhà sáng lập Taliban - Mullah Mohammad Omar và Sirajuddin Haqqani, người bị Mỹ truy nã liên quan đến vụ tấn công chết người năm 2008 vào một khách sạn ở Kabul.

Thủ lĩnh Al Qaeda - Ayman al-Zawahri đã cam kết trung thành với Akhundzada ngay sau khi ông này lên nắm quyền.

Không giống như các thủ lĩnh Taliban khác, Akhundzada không nằm trong danh sách trừng phạt của Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, con trai ông là Abdur Rahman đã chết khi thực hiện một vụ đánh bom liều chết nhằm vào một căn cứ quân sự của Afghanistan ở Helmand tháng 7/2017.

Khi mới lên nắm quyền, Akhundzada đã tiến hành hàng loạt cải cách để củng cố tầm ảnh hưởng của mình. Nhưng ông vẫn chủ yếu sống ẩn dật. Hình ảnh duy nhất về Akhundzada là một bức ảnh không rõ chụp vào thời điểm nào, được đăng trên Twitter của Taliban vào tháng 5/2016.

Sự bí ẩn này đã dẫn đến những đồn đoán về nơi ở và tình trạng sức khoẻ của Akhundzada. Taliban thường xuyên giữ bí mật về các nhà lãnh đạo. Đến mức cái chết của người sáng lập phong trào Mullah Omar vào năm 2013 chỉ được xác nhận hai năm sau đó bởi con trai của ông.

Thủ lĩnh tối cao của Taliban - Haibatullah Akhundzada sẽ là Quốc vương của Tiểu vương Quốc Hồi giáo Afghanistan, một nguồn tin nói với NDTV hôm thứ Hai.

Nếu đây là thông tin chính xác, vị trí quốc vương sẽ mang lại cho Akhundzada quyền quyết định tối cao liên quan đến tất cả các vấn đề chính trị, tôn giáo, quân sự.

Theo Minh Hạnh (Tiền Phong)