Vụ án 'chuyến bay giải cứu': Hành khách có được trả lại tiền?

Vụ án "chuyến bay giải cứu" đang được TAND TP Hà Nội đưa ra xét xử sơ thẩm. Đáng chú ý, trong vụ án này, sai phạm của các bị cáo nhóm nhận hối lộ được nhận định là đã khiến cho giá vé các chuyến bay về nước bị "đôn lên gấp nhiều lần".

Khai tại tòa, cựu Cục trưởng cục Lãnh sự Bộ Ngoại Giao Nguyễn Thị Hương Lan thừa nhận sai phạm, việc nhận tiền là nguyên nhân để các doanh nghiệp lợi dụng tăng giá chuyến bay, làm mất uy tín của Nhà nước.

Trong phiên tòa xét xử, nhiều bị cáo khai đã nộp lại tiền nhận hối lộ. Dư luận băn khoăn về việc những người dân từng phải nộp nhiều tiền để được lên những chuyến bay giải cứu nay có được hoàn lại tiền chênh? Số tiền các bị cáo nộp lại sẽ được giải quyết như thế nào?

Giải đáp thắc mắc trên, Pháp luật TP.HCM dẫn lời Luật sư (LS) Nguyễn Thành Công (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho rằng, vụ án này là một đại án với 54 bị cáo. Tuy nhiên, cơ quan tố tụng chỉ xử lý các hành vi được phái sinh từ hành vi chính. Tức hành vi gian dối đẩy giá vé lên cao buộc người trong hoàn cảnh ngặt nghèo phải thanh toán mức cao hơn giá lẽ ra họ phải trả chứ chưa xoáy vào trọng tâm để làm cơ sở bồi thường cho các nạn nhân do hành vi trái pháp luật của một nhóm bị cáo gây ra.

LS Công nhận định: Hiện nay, TAND TP Hà Nội đang xử các bị cáo về các tội đưa hối lộ; nhận hối lộ; môi giới hối lộ; lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ và lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Các tội này đều hình thành từ hoạt động giải cứu và thiệt hại của các cá nhân là có thật nhưng không có tội danh nào trực tiếp liên quan đến người dân nhằm xác định họ là bị hại để họ được hoàn lại số tiền đã trả, cao hơn số tiền mà họ lẽ ra phải trả.

Theo LS Công, có ý kiến cho rằng việc mua bán vé là sự thỏa thuận giữa hai bên và khách hàng tự nguyện mua nên đây là quan hệ dân sự bình thường “thuận mua, vừa bán”. Tuy nhiên, dù biết giá giữa người mua vé và hãng bay hoặc các công ty tổ chức cho việc di chuyển này là sự thỏa thuận của đôi bên do người mua vé tự nguyện, nhưng xét bản chất sâu xa thì họ đang ở vào tình trạng không có chọn lựa ngoài việc phải bắt buộc mua. LS Công cho rằng có thể xem đây là hoàn cảnh đặc biệt mà một bên không thể làm khác và bên kia thì lợi dụng hoàn cảnh đó để trục lợi nên hàng khách mua vé được quyền khởi kiện các đơn vị tổ chức bán vé để lấy lại phần đã trả vượt quá quy định.

Tuy nhiên, cái khó ở đây là việc xác định giữa “giá bình thường” và “giá khác thường”. Biết rằng người bán vé đã lợi dụng tình hình dịch bệnh để tăng giá nhưng giá vé máy bay không có giá “chuẩn” và không có cơ quan nào giám định được. (Đó là chưa nói, trong điều kiện dịch bệnh, "cấu thành" của giá vé có thể rất khác so với giá vé trong điều kiện bình thường). Nếu có thì phải là các cơ quan chuyên biệt của Nhà nước vào cuộc để xác định giá vốn cho các chuyến bay, có tính đến các chi phí đặc biệt theo quy định của pháp luật lao động về phục vụ trong công việc độc hại, nguy hiểm (đối với tiếp viên, phi công) cũng như các khoản chi trả cho phía nước ngoài (nếu có) cũng như các dịch vụ trong điều kiện dịch bệnh ở Việt Nam. Từ đó, các cơ quan này mới tính toán được giá vốn để có cơ sở so sánh với giá bán nhằm xác định được khoản bất thường không được phép thụ hưởng của đơn vị tổ chức.

Vì thế, theo LS Công tuy người dân có quyền khởi kiện để đòi lại phần chênh lệch nhưng e rằng không dễ dàng bởi việc thu thập chứng cứ và chứng minh thiệt hại phải trên cơ sở quy định pháp luật chứ không thể là cảm tính suy diễn.

Đồng tình, TS Nguyễn Văn Tiến (Trường ĐH Luật TP.HCM) cho rằng khách hàng hoàn toàn có thể khởi kiện để đòi lại phần tiền chêch lệch giá vé. Tuy nhiên, theo TS Tiến, việc chứng minh khoản tiền chênh lệch bao nhiêu là rất khó. Bởi lẽ, việc xác định giá vé “phù hợp” hay giá vé “chuẩn” là rất khó. Lý do là các chuyến bay này bay trong mùa dịch, điều kiện bay rất ngặt nghèo, rất nhiều nước cấm Việt Nam bay đến.

Cạnh đó, theo TS Tiến, vì bay vào mùa dịch nên các chi phí cũng rất khác, nó không giống như một chuyến bay thông thường như hiện nay. Có nhiều khoản chi mà bình thường không có hoặc mức chi nhiều hơn. Đơn cử như chi phí làm thủ tục giấy tờ xuất, nhập cảnh; xét nghiệm COVID-19; cách ly; tiền xăng, tiền công trả cho phi công, tiếp viên hay các chi phí khác như đưa đón trung chuyển, bảo hiểm, ăn uống, cách ly... Vì vậy, TS Tiến cho rằng việc tính toán, đong đếm để đưa ra một con số chính xác là không dễ dàng...

Cũng đồng quan điểm, Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng văn phòng luật Chính Pháp chia sẻ với Dân Trí, tất cả số tiền đưa hối lộ, số tiền gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân, tiền do phạm tội mà có thì sẽ bị tịch thu, sung công quỹ nhà nước theo quy định về xử lý vật chứng trong vụ án hình sự.

Ông Cường nhấn mạnh, đối với những công dân về nước đã nộp tiền cho các đơn vị tổ chức chuyến bay thì đây là quan hệ dân sự, không được giải quyết trong vụ án này.

Số tiền các bị cáo đưa hối lộ là tiền của cá nhân các bị cáo hoặc tiền của doanh nghiệp. Tiền đưa hối lộ sẽ được xử lý theo quy định tại điều 364 bộ luật hình sự và nguyên tắc xử lý vật chứng.

Luật sư Cường nêu rõ, trường hợp bị cáo bị ép buộc đưa hối lộ và chủ động khai báo thì mới được miễn trách nhiệm hình sự và được trả lại tiền. Đối với trường hợp bị cáo không bị ép buộc hoặc không thuộc trường hợp tự thú thì số tiền đó sẽ bị tịch thu sung công quỹ nhà nước.

Theo luật sư Đặng Văn Cường, những công dân về nước trong thời gian đó nếu thấy việc thu phí không có căn cứ pháp luật, giao dịch bị vô hiệu do bị ép buộc, lừa dối thì có quyền khởi kiện theo thủ tục tố tụng dân sự. Người dân có thể yêu cầu các doanh nghiệp hoàn trả số tiền đã thu bất hợp pháp.

"Tuy nhiên, người khởi kiện phải có nghĩa vụ chứng minh là quan hệ dân sự đó bị vô hiệu do lừa dối, bị ép buộc và số tiền toàn bộ hoặc một phần phải trả lãi theo quy định của pháp luật. Còn trường hợp thỏa thuận giá cả là tự nguyện, mặc dù giá cao nhưng không bị ép buộc thì rất khó có căn cứ để đòi lại số tiền đó", ông Cường phân tích và nói thêm vấn đề dân sự sẽ không được giải quyết trong vụ án này, nếu có tranh chấp thì các đương sự sẽ giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự sau khi vụ án này kết thúc.

PN (SHTT)