Nền kinh tế của thành viên sắp gia nhập ASEAN

Ngoại trưởng Malaysia Mohamad Hasan cho biết Timor-Leste, hay Dili (thủ đô), đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc hoàn thành lộ trình gia nhập. Các bộ trưởng ngoại giao ASEAN cũng bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với việc Timor-Leste trở thành thành viên đầy đủ, đặc biệt là trong nỗ lực đáp ứng các tiêu chí còn lại.

Nếu mọi việc suôn sẻ, tư cách thành viên đầy đủ có thể được trao tại cuộc họp khu vực tiếp theo của ASEAN vào tháng 10, do Malaysia chủ trì. Các quốc gia thành viên ASEAN dự kiến sẽ tiến hành các thủ tục pháp lý trong nước để hoàn tất quá trình này tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 47. Timor-Leste, quốc gia trẻ nhất Đông Nam Á, đã giành độc lập từ Indonesia vào năm 2002 sau 24 năm bị chiếm đóng.

Tuy nhiên, song song với niềm vui về chính trị  và những tiến bộ đáng kể về kinh tế năm 2024 với GDP tăng 4% (so với 2,4% năm 2023) nhờ tăng chi tiêu công, đầu tư và ổn định kinh tế vĩ mô, Timor-Leste, một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới, đang đối mặt với một cuộc chiến tài chính nội tại đầy cam go. Vẫn còn nhiều lo ngại về khả năng quốc gia này tham gia một cách ý nghĩa vào chương trình nghị sự phát triển của ASEAN.

Nền kinh tế Timor-Leste phụ thuộc chủ yếu vào ngành dầu khí. Khu vực này chiếm phần lớn GDP, hơn 90% tổng kim ngạch xuất khẩu và tài trợ gần như toàn bộ ngân sách nhà nước. Để quản lý nguồn thu này, Quỹ Dầu mỏ (Petroleum Fund) đã được thành lập vào năm 2005. Tính đến cuối tháng 4/2025, tổng tài sản của quỹ là 18,43 tỷ USD.

Theo luật, có một mức rút tiền bền vững ước tính (ESI) khoảng 3% tổng tài sản quỹ. Thế nhưng, chi tiêu chính phủ đã liên tục vượt xa ngưỡng này trong nhiều năm. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Diễn đàn Đông Á đã nhiều lần cảnh báo nguy cơ "vách đá tài khóa" nếu xu hướng này tiếp diễn, quỹ sẽ cạn kiệt nhanh hơn dự kiến và các mỏ dầu hiện tại ngừng sản xuất. Sự phụ thuộc này khiến kinh tế dễ tổn thương trước biến động giá năng lượng và sự hữu hạn của tài nguyên.

Trong khi đó, khu vực kinh tế phi dầu mỏ, dù đóng góp nhỏ vào GDP, lại sử dụng phần lớn lực lượng lao động, đặc biệt ở nông thôn. Nông nghiệp là ngành sử dụng nhiều lao động nhất nhưng chủ yếu là tự cung tự cấp, năng suất thấp. Cà phê là sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu quan trọng, chất lượng hữu cơ được đánh giá cao nhưng sản lượng còn khiêm tốn.

Timor-Leste sở hữu tiềm năng du lịch lớn nhờ cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, nhưng ngành này còn rất sơ khai do cơ sở hạ tầng như đường sá, khách sạn và sân bay chưa phát triển. Khu vực dịch vụ và xây dựng có tăng trưởng, nhưng phần lớn là kết quả từ chi tiêu công của chính phủ, vốn được tài trợ bởi quỹ dầu mỏ. Ngành sản xuất gần như không tồn tại.

Nhìn về tương lai, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) trong báo cáo "Triển vọng Phát triển Châu Á 2025" dự báo kinh tế phi dầu mỏ sẽ tăng trưởng, nhưng nhấn mạnh sự cần thiết của các cải cách cơ cấu sâu rộng để thúc đẩy khu vực tư nhân nhằm đạt tăng trưởng bền vững.

ADB cũng dự báo GDP của Timor-Leste tăng 3,8% vào năm 2026, tuy nhiên điều này phụ thuộc nhiều vào mức độ giải ngân chi tiêu công. Lạm phát đã hạ nhiệt, nhưng Ngân hàng Thế giới lưu ý lạm phát giá lương thực vẫn ở mức cao, ảnh hưởng nặng nề đến các hộ gia đình nghèo.

PV (SHTT)