“Ăn rừng” ở Tây Nguyên

Theo kinh nghiệm của các thợ săn thiện xạ, ném lao khiến con mồi mất nhiều máu, còn bắn ná với tên tẩm thuốc độc thì thú chết ngay, không kịp bỏ chạy hay lủi sâu vào rừng bởi chất độc theo máu chuyển nhanh vào tim, máu con thú còn giữ lại bên trong nên thịt thơm và ngọt hơn. Thuốc độc được tinh chế từ mủ, nhựa chiết xuất ở vỏ, lá, rễ của một số loại cây rừng và mủ con cóc, có công dụng làm cho thú chết nhanh nhưng người ăn thịt nó không bị ngộ độc.  

“Mất nhiều công sức để săn bắt là thế nhưng không ít lần tốp săn phải thả thú về lại rừng sâu khi phát hiện chúng đang có chửa. Luật tục K’Ho nghiêm cấm đường tên, ngọn lao nhằm vào con thú có chửa. Ai vi phạm sẽ bị làng phạt vạ, nhiều khi mất hết toàn bộ của cải” – già Plin nói và cho biết thêm ngày nay lao và ná được dùng để săn bắn những con thú nhỏ hoặc biểu diễn trong lễ hội. Nhiều người vẫn tuân thủ điều khoản nói trên của luật tục; ngoài ra, không bắt chim bố mẹ trong thời gian đang nuôi con non...

Không bắt con cá đang mang bụng trứng

Dừng chân bên sườn đồi ven con suối có dòng nước ấm, một nhánh của sông Đạ Dâng chảy qua xã Lát (Lạc Dương), Da Gout Phi (K’Phi) bảo mọi người nghỉ ngơi, nấu cơm, còn anh đi bắt vài con cá. Sau khi đi dọc bờ suối để quan sát khoảng mươi phút, tay cầm cây xiên dài có mũi nhọn, K’Phi nhẹ nhàng bước xuống suối. Loáng một cái anh đã xiên được con cá khoảng 300 gram. Chừng 20 phút sau thêm một con nữa bị xiên ngang lưng.

Quá háo hức, tôi vượt lên trước, dán mắt vào dòng chảy của con suối. Sau một đoạn chảy xiết, dòng suối có phần êm ả rồi đến đoạn nước lững lờ, quẩn quanh. Cơ man nào là cá. Tôi vội ra hiệu cho K’Phi đến và nghĩ rằng tay sát cá như anh có thể xiên cùng lúc hai con cá chỉ với một nhát. Thế nhưng, thật bất ngờ, K’Phi bảo “Người K’Ho mình không bao giờ bắt cá ở những chỗ thế này” rồi giải thích thêm: Những nơi nước đọng rất thích hợp cho cá cái tìm đến để đẻ. Nếu bắt những con cá mang bụng trứng thì cái ăn từ sông suối chẳng mấy chốc mà cạn kiệt. Người làng mình còn dùng lờ, đêr (dụng cụ được đan bằng dây mây, nan tre…) để bắt lươn, cá và những con mang bụng trứng lọt vào đều được thả ra.

Cấm chặt những thân cây đang kỳ ra hoa

Với các tộc người bản địa Tây Nguyên như K’ Ho, Mạ, Raglai…, khi chọn cánh rừng để phát nương, bao giờ già làng cũng quyết định giữ lại khoảnh rừng thiêng nơi đầu con nước để cả làng tựa vào rồi mới dọn đất, tra hạt. “Đây là nơi trú ngụ của thần linh. Ai dám mạo phạm thì thần sẽ giận dữ giáng tai họa lên buôn làng nên mọi người phải bảo vệ những khu rừng thiêng như chính sự sống của mình.

Người nào vi phạm sẽ bị phạt vạ rất nặng, đuổi ra khỏi làng ” - già giảng giải rồi cho biết thêm: Những đứa trẻ ngay trong ngày đầu đặt chân lên rẫy đã được răn dạy không xâm hại rừng để con thú có chỗ ở, con chim có cây đậu và làm tổ, con suối không bị khô cạn cho tôm cá sinh sôi…

“Rừng thiêng thường là rừng đầu nguồn, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bảo vệ môi trường sinh thái. Nhờ niềm tin vào rừng thiêng nên nhiều cánh rừng nguyên sinh vẫn còn nguyên vẹn. Có thể nói đằng sau lớp vỏ tín ngưỡng là kinh nghiệm giữ rừng được tích lũy lâu đời của người Tây Nguyên”, lời của Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng Đoàn Bích Ngọ.

Dày công sưu tầm luật tục K’ Ho hơn mười năm qua nhằm lưu truyền lại cho thế hệ mai sau, già làng Krajan Plin cho biết có những quy định rất nghiêm ngặt khi khai thác rừng để đáp ứng nhu cầu trong đời sống cộng đồng. Chẳng hạn, muốn chặt cây lấy gỗ làm nhà sàn, phải lựa cây già nhất, cứng cáp nhất, không còn khả năng cho trái; tuyệt đối cấm chặt hạ những cây đang trổ hoa. Người Tây Nguyên coi cây rừng như sinh vật sống, có linh hồn và cảm xúc hệt con người, do đó khi chặt hạ cây cho nhu cầu thiết yếu của mình, bao giờ cũng làm lễ cúng xin phép Yang bri (thần rừng) và tạ lỗi với cây.  

Theo Kim Anh (Tiền Phong)