Vì sao vaccine ngừa Covid-19 không tạo ra miễn dịch trọn đời?

Theo giới chuyên gia, nhiệm vụ của vaccine là tạo ra miễn dịch tương tự với miễn dịch tự nhiên sau khi con người mắc bệnh, nhưng không gây nguy cơ bệnh nặng hay tử vong.

“Một vaccine thực sự tốt sẽ giúp con người tránh nhiễm bệnh, ngay cả khi họ tiếp xúc với virus. Nhưng không phải loại vaccine nào cũng lý tưởng như vậy,” giáo sư sinh học Rustom Antia thuộc Đại học Emory, người có kinh nghiệm nghiên cứu phản ứng miễn dịch cho biết.

Theo ông Rustom Antia, có ba cấp độ bảo vệ trước bệnh tật, bao gồm bảo vệ trọn vẹn trước nguy cơ nhiễm bệnh và lây lan, bảo vệ trước nguy cơ bệnh nặng và lây nhiễm, và bảo vệ trước nguy cơ bệnh nặng.

Hiệu quả của một vaccine được đánh giá dựa trên mức độ của phản ứng miễn dịch mà nó giúp sinh ra, tốc độ phân rã kháng thể, khả năng virus hoặc vi khuẩn đột biến, và vị trí nhiễm khuẩn.

Ngưỡng bảo vệ là cấp độ miễn dịch đủ để con người không đổ bệnh. Đối với mỗi loại virus hay vi khuẩn, ngưỡng bảo vệ là khác nhau, thậm chí nó được quyết định như thế nào cũng khác nhau.

“Về cơ bản, đó là mức độ kháng thể hay kháng thể trung hòa trên mỗi mililit máu,” giáo sư Mark Slifka tại Đại học Y tế và Khoa học Oregon giải thích. Tế bào T cũng tham gia vào quá trình miễn dịch, nhưng kháng thể dễ đo đếm hơn.

Năm 1942, hai nhà nghiên cứu người Đức chủ động tự tiếp xúc với mầm bệnh uốn ván để xác định ngưỡng bảo vệ đối với căn bệnh này là 0,01 đơn vị quốc tế trên mỗi mililit máu.

“Một người đã tự tiêm hai liều uốn ván ở bắp đùi để xem xét phản ứng, người còn lại tự tiêm ba liều,” giáo sư Slifka giải thích. Cả hai đều không mắc bệnh.

Năm 1985, giới khoa học tiếp tục xác định được ngưỡng bảo vệ trước bệnh sởi, sau khi ký túc xá của một trường đại học trở thành ổ lây nhiễm. Các nhà nghiên cứu kiểm tra nồng độ kháng thể trong máu của các sinh viên và xác định ngưỡng 0,02 đơn vị quốc tế trên mỗi mililit máu là cần thiết để ngăn chặn nguy cơ nhiễm bệnh.

Với các loại bệnh kể trên, cấp độ phản ứng đối với vaccine kết hợp với tốc độ phân rã kháng thể tạo ra phản ứng miễn dịch lâu dài. Kháng thể sởi phân rã rất chậm. Kháng thể uốn ván phân rã nhanh hơn, nhưng vaccine uốn ván giúp con người sản sinh ra rất nhiều kháng thể, do đó có thể bù đắp lượng kháng thể đã phân rã để đảm bảo miễn dịch.

“Chúng ta gặp may với uốn ván, bạch hầu, sởi và đậu mùa. Chúng ta đã xác định được ngưỡng bảo vệ ở mức nào. Chúng ta có thể theo dõi sự suy giảm kháng thể theo thời gian, và nếu nắm được ngưỡng bảo vệ, chúng ta có thể tính được sự bảo vệ sẽ kéo dài bao lâu. Với Covid-19, chúng ta không biết,” tiến sĩ Slifka giải thích.

Trong quá khứ, các loại vaccine hiệu quả nhất sử dụng virus nhân bản, có khả năng tạo ra bảo vệ suốt đời. Các loại vaccine ngừa sởi và thủy đậu dùng virus nhân bản.

Các loại vaccine không dùng virus nhân bản và vaccine dựa trên protein, chẳng hạn vaccine ngừa uốn ván, không có hiệu quả lâu dài như vậy, nhưng có thể tăng cường hiệu quả bằng cách dùng tá dược, chất giúp tăng cường mức độ phản ứng miễn dịch. Vaccine ngừa uốn ván và viêm gan A sử dụng tá dược.

Vaccine ngừa Covid-19 của Johnson & Johnson và AstraZeneca sử dụng virus adeno không nhân bản và không có tá dược. Vaccine của Pfizer và Moderna sử dụng công nghệ mRNA, không chứa virus.

Bên cạnh đó, virus và vi khuẩn đột biến để né tránh phản ứng miễn dịch của cơ thể sẽ khó kiểm soát hơn.

Sởi, quai bị, rubella và thủy đậu hầu như không đột biến, nhưng virus SARS-CoV-2 đã có tới năm biến thể được WHO coi là “đáng lo ngại” và hai biến thể “đáng chú ý”.

“Điều đó khiến việc phát triển vaccine hiệu quả phức tạp hơn. Chúng ta đang theo đuổi nhiều mục tiêu. Virus cúm cũng đột biến. Với cúm, chúng tôi điều chỉnh bằng cách phát triển một loại vaccine cúm mới mỗi năm, hiệu quả nhất có thể đối với chủng cúm mới,” tiến sĩ Slifka cho biết. Vaccine cúm có tác dụng ít nhất sáu tháng.

Ngoài những vấn đề phức tạp trong nghiên cứu và phát triển vaccine ngừa Covid-19 hiệu quả, một số ý kiến cũng hy vọng vào khả năng đánh bại đại dịch nhờ miễn dịch cộng đồng. Tuy vậy, tiến sĩ Antia cho rằng cách virus corona lây nhiễm vào cơ thể con người khiến điều này trở nên rất khó khăn.

“Đối với nhiều loại bệnh đường hô hấp, vaccine rất khó dẫn tới miễn dịch cộng đồng lâu dài. Miễn dịch cộng đồng thường chỉ kéo dài trong một thời gian tương đối ngắn. Thời gian này phụ thuộc vào virus thay đổi nhanh như thế nào, và miễn dịch suy giảm nhanh tới đâu,” tiến sĩ Antia giải thích.

Một phần của vấn đề là virus corona có thể nhân bản ở cả hai đường hô hấp trên và dưới.

“Hệ tuần hoàn của con người hoạt động tốt ở phổi và thân, nhưng ở bề mặt lỗ mũi thì không được như vậy. Chúng ta ngăn được nguy cơ bệnh nặng nhờ kháng thể ở đường hô hấp dưới,” tiến sĩ Slifka cho biết. Tuy vậy, nguy cơ nhiễm trùng mức độ thấp ở đường hô hấp dưới vẫn tồn tại.

Trong tương lai, vaccine ngừa Covid-19 sẽ cần được cập nhật để tiếp tục chống lại các biến thể của virus SARS-CoV-2. Theo các nhà nghiên cứu tại Đại học Hoàng gia London, thế hệ vaccine tiếp theo có thể sẽ tập trung tăng cường miễn dịch ở bề mặt ẩm của mũi và phổi.

Cho tới thời điểm đó, chúng ta vẫn cần tiêm bổ sung để tránh nhiễm virus.

Hồ Anh (Nguoiduatin.vn)