Nhà khoa học hàng đầu tuyên bố WHO sai lầm khi điều tra Covid-19, đã xác định ca nhiễm đầu tiên được biết đến ở Vũ Hán

Michael Worobey, một nhà khoa học hàng đầu về truy xét tiến hóa của các chủng virus, hiện đang công tác tại Đại học Arizona, thông báo phân tích mà ông mới hoàn tất cho thấy ca nhiễm Covid-19 đầu tiên được biết đến là một tiểu thương tại một chợ động vật lớn ở Vũ Hán, không phải một kế toán sống cách xa khu chợ này.

Cụ thể, bệnh nhân là một phụ nữ tên Wei Guixian, khởi phát triệu chứng vào khoảng ngày 11/12/2019. Wei từng xuất hiện trên truyền thông, nói với tờ The Paper rằng bà có triệu chứng nặng từ ngày 11/12. Trong một cuộc phỏng vấn khác, Wei nói với Wall Street Journal rằng bà bắt đầu thấy mệt vào ngày 10/12.

Báo cáo kể trên, được công bố hôm 18/11 trên tuần san danh tiếng Science, được đánh giá sẽ gợi lại cuộc tranh luận về việc liệu đại dịch Covid-19 bắt nguồn từ động vật lây lan sang người ở một khu chợ tại Vũ Hán, hay rò rỉ từ phòng thí nghiệm virus học ở thành phố này, hoặc một giả thuyết khác.

Michael Worobey cho biết ông đã dựng lại các mốc thời gian ban đầu đại dịch bằng cách xem xét, đối chiếu dữ liệu đã được công bố trên các tuần san y khoa, cũng như video phỏng vấn do các hãng tin Trung Quốc thực hiện với hai người được cho là những bệnh nhân Covid-19 đầu tiên.

Worobey cho rằng mối liên hệ giữa Wei Guixian với Chợ Hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, cũng như một phân tích mới về mối liên hệ giữa các bệnh nhân Covid-19 đầu tiên phải nhập viện và khu chợ này, cho thấy nhiều khả năng đại dịch bùng phát tại đây.

“Trong thành phố 11 triệu dân này, một nửa số ca nhiễm ban đầu liên quan tới một khu vực rộng bằng một sân bóng đá. Sẽ rất khó để giải thích xu hướng lây nhiễm nếu đợt bùng phát không bắt đầu từ khu chợ,” Worobey cho hay.

Một số chuyên gi, bao gồm một thành viên nhóm điều tra nguồn gốc Covid-19 được WHO thành lập, cho rằng lập luận của Worobey hợp lý, và rằng ca nhiễm Covid-19 đầu tiên được biết đến nhiều khả năng là một tiểu thương buôn bán hải sản.

Tuy vậy, một số chuyên gia cho rằng bằng chứng lúc này vẫn là chưa đủ để thực sự trả lời câu hỏi đại dịch bắt đầu như thế nào. Họ cho rằng một “bệnh nhân số không” khác có thể đã nhiễm virus trước Wei, sau đó virus lây lan rộng rãi tại Chợ Hải sản Nam Hoa.

Một số nghiên cứu về sự biến đổi trong bộ gene của virus, trong đó có cả nghiên cứu do Worobey thực hiện, cho thấy ca nhiễm đầu tiên xảy ra khoảng giữa tháng 11/2019, nhiều tuần trước khi Wei khởi phát triệu chứng bệnh.

“Tôi không phủ nhận phân tích đó. Nhưng tôi không đồng tình rằng đã có đầy đủ dữ liệu có sức nặng để kết luận bất kỳ điều gì một cách tự tin, ngoại trừ việc Chợ Hải sản Hoa Nam rõ ràng là nơi xảy ra hiện tượng siêu lây nhiễm,” Jesse Bloom, nhà virus học ở Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson nói.

Bloom cũng lưu ý rằng đây không phải lần đầu tiên phát hiện sai sót trong báo cáo của WHO, được thực hiện cùng các nhà nghiên cứu Trung Quốc, bao gồm những sai sót trong việc xác định các bệnh nhân ban đầu có mối liên hệ như thế nào với khu chợ.

Cuối tháng 12/2019, các bác sĩ tại một số bệnh viện ở Vũ Hán phát hiện nhiều ca nhiễm viêm phổi lạ ở những người làm việc tại Chợ Hải sản Vũ Hán. Hôm 30/12/2019, các quan chức y tế đề nghị các bệnh viện báo cáo những ca nhiễm mới liên quan tới khu chợ.

Lo ngại lặp lại một đại dịch như SARS, vốn khởi phát từ các khu chợ động vật ở Trung Quốc hồi năm 2002, giới chức đã cho đóng cửa chợ Hoa Nam. Cảnh sát Vũ Hán đóng cửa khu chợ vào ngày 01/01/2020. Dù vậy ca nhiễm tại Vũ Hán vẫn tăng rất nhanh.

Giới chức Vũ Hán hôm 11/01/2020 nói rằng các ca nhiễm bắt đầu từ ngày 08/12. Trong tháng 02, họ xác định ca nhiễm sớm nhất ở Vũ Hán là một người họ Chen, đổ bệnh vào ngày 08/12 và không liên quan tới khu chợ.

Các quan chức Trung Quốc và một số chuyên gia nghi ngờ tỷ lệ phần trăm số ca nhiễm ban đầu liên quan tới khu chợ cao là do thống kê chưa đầy đủ. Họ cho rằng yêu cầu báo cáo về các ca nhiễm liên quan tới chợ Hoa Nam, được giới chức đưa ra hôm 30/12, đã khiến các bác sĩ không chú ý tới những ca nhiễm khác không có mối liên hệ với khu chợ.

“Ban đầu, chúng tôi cho rằng khu chợ hải sản đó có thể có virus corona mới. Nhưng rốt cuộc khu chợ là một trong những nạn nhân đầu tiên,” Gao Fu, giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Trung Quốc nói vào tháng 05/2020.

Tới mùa Xuân 2020, một số thành viên cấp cao trong chính quyền cựu tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy một giả thuyết mới về nguồn gốc đại dịch: Virus có thể đã rò rỉ từ Viện Virus học Vũ Hán, nằm cách chợ Hoa Nam 12km, bên kia bờ sông Dương Tử. 

Tháng 01/2021, các nhà nghiên cứu được WHO chỉ định điều tra nguồn gốc Covid-19 đã tới Trung Quốc và phỏng vấn một kế toán được cho là khởi phát triệu chứng hôm 08/12/2019. Báo cáo được nhóm điều tra công bố vào tháng 03/2021 miêu tả người này là ca nhiễm Covid-19 đầu tiên được biết đến.

Tuy vậy Peter Daszak, một nhà khoa học thuộc Liên minh EcoHealth và là thành viên của nhóm điều tra do WHO thành lập, cho biết phân tích của Worobey thuyết phục ông tin rằng nhóm điều tra đã sai sót.

"Mốc thời gian 08/12 đó là một sai sót,” Daszak nói.

Ông cho biết nhóm điều tra của WHO không hỏi Chen triệu chứng bệnh khởi phát từ ngày nào. Thay vào đó, các bác sĩ tại Bệnh viện Tân hoa Hồ Bắc đã cung cấp cho họ mốc thời gian 08/12. Nhóm bác sĩ này điều trị cho một số bệnh nhân ban đầu, nhưng không có Chen. “Sai lầm ở chỗ đó,” Daszak cho biết.

Đối với các chuyên gia của WHO, cuộc phỏng vấn đi vào ngõ cụt, theo Daszak. Chen không có mối liên hệ rõ ràng nào với các chợ động vật, phòng thí nghiệm hay thậm chí nơi tập trung đông người. Chen nói anh thích lướt web và chạy bộ và thường không di chuyển nhiều.

Nếu nhóm điều tra xác định Wei Guixian là ca nhiễm Covid-19 đầu tiên được biết đến, Daszak cho rằng họ sẽ đặt ra nhiều câu hỏi quyết liệt hơn, chẳng hạn như bà đứng ở kiot nào trong chợ, hay những món hàng mà bà bán có nguồn gốc ở đâu.

Daszak là một trong những người chỉ trích giả thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm kịch liệt nhất. Ông và Liên minh EcoHealth đã từng lên tiếng bảo vệ hợp tác nghiên cứu với Viện Virus học Vũ Hán. Tháng trước, Viện Y tế Quốc gia Mỹ cho biết Ecohealth vi phạm các quy định về việc cấp quỹ nghiên cứu virus corona trên loài dơi.

Trong khi các bác sĩ ở Bệnh viện Tân Hoa Hồ Bắc cho rằng Chen khởi phát triệu chứng hôm 08/12/2019, một bác sĩ cấp cao tại Bệnh viện Trung ương Vũ Hán, nơi Chen được điều trị, nói với một hãng tin Trung Quốc rằng ông này có triệu chứng bệnh vào ngày 16/12.

Khi được hỏi về trường hợp của Chen, Ủy Ban Y tế Quốc gia Trung Quốc cho biết họ ủng hộ bình luận của Liang Wannian, người đứng đầu nhóm nhà khoa học Trung Quốc hợp tác với nhóm điều tra của WHO, cũng là người đã thực hiện cuộc phỏng vấn các bác sĩ Bệnh viện Tân Hoa Hồ Bắc. Trong một buổi họp báo vào tháng 02/2021, Liang nói rằng ca nhiễm Covid-19 đầu tiên được biết đến có triệu chứng hôm 08/12/2019 và “không liên quan” tới chợ Hoa Nam. 

Trong báo cáo điều tra, nhóm chuyên gia WHO kết luận virus nhiều khả năng lây lan từ động vật sang người, tuy vậy họ không thể xác nhận chợ Hoa Nam có phải là nguồn lây hay không. Họ cũng kết luận giả thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm “rất khó xảy ra”.

Báo cáo bị chỉ trích về một số sai sót đáng chú ý. Tờ Washington Post hồi tháng 07 đưa tin báo cáo liệt kê nhầm mẫu virus của một số bệnh nhân ban đầu, trong đó có ca nhiễm chính thức đầu tiên - và sai lầm khi cho rằng ổ bệnh gia đình đầu tiên ở Vũ Hán có liên quan tới chợ Hoa Nam. 

WHO hứa hẹn sẽ đính chính những sai lầm này, nhưng hiện chúng vẫn tồn tại trong báo cáo được đăng tải trên website của tổ chức. 

Hồi tháng 05, hai tháng sau khi báo cáo chung của nhóm chuyên gia WHO và các nhà khoa học Trung Quốc được công bố, 18 nhà khoa học hàng đầu, trong đó có Worobey, viết thư ngỏ gửi tuần san Science phản ánh rằng nhóm điều tra của WHO chưa thực sự tập trung vào giả thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm. Họ cho rằng cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng hơn để xác định liệu một giả thuyết có khả năng xảy ra cao hơn những giả thuyết khác hay không.

Là một chuyên gia điều tra nguồn gốc của cúm và HIV, Worobey đã cố gắng dựng lại những ngày đầu của đại dịch Covid-19. Ông đọc một báo cáo hồi tháng 05/2020 của các bác sĩ địa phương và quan chức y tế ở Vũ Hán, phát hiện một miêu tả dường như nói về Chen: Bệnh nhân nam, 41 tuổi, không có tiếp xúc với chợ Hoa Nam. Nhưng các tác giả nghiên cứu viết triệu chứng của người này khởi phát hôm 16/12, không phải 08/12 như thông tin chính thức trước đó.

Worobey sau đó tìm được một nguồn tin thứ hai, độc lập có thể xác nhận mốc thời gian 16/12: Đó chính là Chen.

“Tôi bị sốt hôm 16/12, vào ban ngày,” một người được xác định là Chen trả lời phỏng vấn The Paper vào tháng 03/2020. Nội dung video cho biết Chen là một người đàn ông 41 tuổi, làm việc tại phòng tài chính của một công ty, chưa từng tới chợ Hoa Nam. Báo cáo chính thức xác định Chen sống tại quận Vũ Xương, cách chợ Hoa Nam khá xa.

Nguồn tin của tờ New York Times cho biết họ không thể xác định người trong video có đúng là Chen hay không.

Ngoài việc bị sốt hôm 16/12, Chen nói ông cảm thấy tức ngực, sau đó định viện.

“Dù không tập luyện nặng nề gì, chỉ cố gắng một chút thôi, như tôi đang nói đây, là tôi thấy khó thở rồi,” Chen nói.

Worobey cho rằng hồ sơ bệnh lý trong video có thể lý giải vì sao báo cáo của WHO và các nhà khoa học Trung Quốc xác định nhầm mốc thời gian. Một trang hồ sơ mô tả Chen đã phẫu thuật nhổ răng. Một trang khác ghi rằng Chen được kê thuốc kháng sinh vào ngày 09/12, với lý do anh bị sốt từ một ngày trước - có thể là ngày Chen đi nhổ răng

Trong video, Chen đoán rằng anh có thể nhiễm Covid-19 “khi tới bệnh viện”, có lẽ là nhắc tới việc anh đi nhổ răng.

Washington Post hồi tháng 07 lưu ý rằng dữ liệu mà WHO đưa ra về ca nhiễm ngày 08/12/2019 dường như phù hợp hơn với một thư mục được lưu trữ trên cơ sở dữ liệu online về các mẫu virus của một người đổ bệnh hôm 16/12. WHO cho biết họ sẽ xem xét vấn đề này.

New York Times dẫn lời phát ngôn viên của WHO cho rằng “khó mà bình luận” về ca nhiễm Covid-19 đầu tiên, bởi nhóm chuyên gia WHO không được tiếp cận đầy đủ dữ liệu y tế. Phát ngôn viên này nói điều quan trọng là các nhà điều tra cần tìm kiếm cả những bệnh nhân có thể đã nhiễm virus sớm hơn.

Worobey phát hiện các bệnh viện đã báo cáo hơn 10 ca nhiễm có thể là Covid-19 trước ngày 30/10, thời điểm giới chức Vũ Hán đề nghị các bác sĩ chú ý tới mối liên hệ giữa các bệnh nhân và chợ Nam Hoa.

Worobey ước tính Bệnh viện Trung ương Vũ hán và Bệnh viện Tân Hoa Hồ Bắc mỗi cơ sở đã phát hiện bảy trường hợp viêm phổi không rõ nguồn gốc trước ngày 30/10, sau đó được xác định là Covid-19. Tại mỗi bệnh viện, 4/7 ca có liên quan tới chợ Hoa Nam.

Bằng cách chỉ tập trung vào những ca này, Worobey cho rằng ông có thể khắc phục sai sót thống kê dẫn tới kết luận sai lầm về khu chợ.

Tuy vậy, các nhà khoa học khác cho biết hiện chưa thể chắc chắn đại dịch khởi phát từ khu chợ.

“Ông ấy đã tái hiện rất tốt những gì có thể từ dữ liệu có sẵn, và đây là một giả thuyết rất có lý. Nhưng tôi không cho rằng chúng ta sẽ biết điều gì đã xảy ra, bởi mọi chuyện đã diễn ra cách đây hai năm và hiện vẫn còn rất mơ hồ,” W. Ian Lipkin, nhà virus học ở Trường Y tế công cộng Mailman ở Đại học Columbia cho biết.

Hồ Anh (Nguoiduatin.vn)