'Đọ sức' kinh tế Israel - Iran: Một bên đang có tăng trưởng GDP gần như bằng 0

Iran và Israel là hai quốc gia có vai trò địa chính trị quan trọng ở Trung Đông. Kinh tế của Iran và Israel cho thấy những đặc điểm tương phản rõ rệt về cấu trúc, các yếu tố tác động bên ngoài và khả năng phục hồi.

Trong đó, kinh tế Iran được đặc trưng bởi sự phụ thuộc nặng nề vào dầu mỏ, các lệnh trừng phạt quốc tế nghiêm trọng, lạm phát cao, đồng tiền suy yếu và tình trạng chảy vốn đáng kể.

Khả năng phục hồi của nước này chủ yếu mang tính phản ứng, tập trung vào việc xây dựng một "nền kinh tế kháng chiến" và định hướng lại thương mại sang các đối tác không thuộc phương Tây.

Còn kinh tế Israel được thúc đẩy bởi công nghệ cao tiên tiến, có khả năng phục hồi cao, đầu tư R&D mạnh mẽ và một hệ thống tài chính ổn định.

Những thách thức của nước này chủ yếu đến từ tác động trực tiếp của xung đột địa chính trị đến đầu tư và lao động, cũng như các vấn đề cấu trúc nội bộ như chi phí sinh hoạt cao và hội nhập thị trường lao động cho các nhóm nhân khẩu học cụ thể. Khả năng phục hồi của Israel mang tính chủ động, dựa trên các nền tảng vững chắc và đổi mới chiến lược.

Quỹ đạo kinh tế của Iran và Israel thể hiện một sự tương phản rõ rệt. Kinh tế Iran được đặc trưng bởi sự co cụm, lạm phát cao và sự cô lập, chủ yếu do các lệnh trừng phạt bên ngoài và các vấn đề quản trị nội bộ. Ngược lại, kinh tế Israel, mặc dù bị ảnh hưởng bởi xung đột, thể hiện khả năng phục hồi đáng kể và tiềm năng tăng trưởng, được thúc đẩy bởi đổi mới và các nền tảng kinh tế vững chắc.

Cụ thể, kinh tế Iran đang đối mặt với một trong những triển vọng ảm đạm nhất trong nhiều năm, với lạm phát tăng vọt, thâm hụt ngân sách ngày càng lớn và kinh tế danh nghĩa thu hẹp, tất cả đều là những chỉ số của sự bất ổn tiềm tàng lâu dài.

Theo đó, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo tăng trưởng GDP thực tế của Iran sẽ chỉ đạt 0,3% vào năm 2025, một sự sụt giảm đáng kể so với ước tính 3% vào tháng 10/2023. Điều này cho thấy nền kinh tế thực tế đang gần như đình trệ.

Tuy nhiên, IMF cũng dự kiến một sự phục hồi khiêm tốn lên 1,1% vào năm 2026. Công ty phân tích rủi ro Coface cũng dự báo tăng trưởng GDP của Iran ở mức 0,3% cho năm 2025, sau khi đạt 5% vào năm 2023 và 3,5% vào năm 2024.

GDP danh nghĩa của Iran, phản ánh quy mô nền kinh tế theo các điều khoản toàn cầu, được dự báo sẽ giảm mạnh từ 401 tỷ USD vào năm 2024 xuống còn 341 tỷ USD vào năm 2025. Sự sụt giảm đáng kể này chủ yếu do sự sụp đổ của đồng rial Iran, loại tiền tệ đã mất gần một nửa giá trị vào năm 2024.

Trong khi đó, IMF đã tăng đáng kể ước tính lạm phát cho Iran vào năm 2025 lên hơn 43%, từ 37% trong báo cáo trước đó. IMF dự báo lạm phát sẽ giảm nhẹ xuống 42,5% vào năm 2026.

Kinh tế Iran và Israel ở hai thái cực khác nhau

Các yếu tố chính thúc đẩy sự gia tăng này bao gồm sự sụp đổ của đồng rial, hạn chế tiếp cận dự trữ ngoại hối, vay nợ trong nước quá mức và chi phí nhập khẩu tăng cao dưới các lệnh trừng phạt. Lạm phát cao kéo dài làm suy yếu sự ổn định giá cả, ảnh hưởng xấu đến phân phối thu nhập, phúc lợi xã hội và khả năng dự đoán kinh tế.

Tổng kim ngạch xuất khẩu của Iran, bao gồm hàng hóa và dịch vụ phi dầu mỏ, được dự báo sẽ giảm 16% xuống còn 100 tỷ USD vào năm 2025, trong khi nhập khẩu dự kiến sẽ giảm 10% xuống còn 98 tỷ USD. Điều này dẫn đến thặng dư thương mại mỏng manh chỉ 2 tỷ USD, giảm mạnh so với 10 tỷ USD năm trước.

Sự thu hẹp thặng dư thương mại kết hợp với tình trạng chảy vốn kéo dài cho thấy sự thiếu hụt nghiêm trọng về niềm tin của nhà đầu tư và công chúng vào nền kinh tế Iran và đồng tiền của nước này. Điều này ngụ ý rằng bất kỳ cán cân thương mại dương nào cũng không đủ để bù đắp sự chảy ra của của cải, cản trở đầu tư trong nước và phát triển kinh tế dài hạn.

Còn kinh tế Israel được IMF dự báo tăng trưởng GDP thực tế ở mức 3,2% hoặc 3,3% vào năm 2025. OECD dự báo tăng trưởng GDP thực tế là 1,7% vào năm 2023, 1,0% vào năm 2024, 3,4% vào năm 2025 và 5,5% vào năm 2026. Coface dự báo tăng trưởng GDP là 1,8% vào năm 2023, 0,9% vào năm 2024 và 3,5% vào năm 2025.

Những con số này nhìn chung nhất quán giữa các tổ chức quốc tế lớn, cho thấy sự đồng thuận về sự phục hồi mạnh mẽ sau năm 2024. GDP (giá hiện hành) được dự báo đạt 583,36 tỷ USD vào năm 2025, với GDP bình quân đầu người là 57,76 nghìn USD.

IMF dự báo tỷ lệ lạm phát của Israel (giá tiêu dùng trung bình) ở mức 2,7% vào năm 2025. OECD dự báo chỉ số giá tiêu dùng ở mức 3,7% vào năm 2025 và 2,9% vào năm 2026. Coface dự báo 3,3% cho năm 2025. Chính sách tiền tệ dự kiến sẽ vẫn thắt chặt để kiềm chế lạm phát, vốn đã tăng trên phạm vi mục tiêu 1-3% kể từ tháng 7 năm 2024.

Ngành công nghệ cao là động lực quan trọng của kinh tế Israel, chiếm 20% GDP, hơn một nửa kim ngạch xuất khẩu của Israel (53%) và khoảng 25% tổng doanh thu nhà nước từ thuế thu nhập của người lao động và thuế doanh nghiệp.

Vào năm 2024, trong khi nền kinh tế tổng thể giảm 1,5%, ngành công nghệ cao lại tăng trưởng 2,2%. Người lao động trong ngành công nghệ cao chiếm khoảng 11,4% lực lượng lao động Israel. Sự đóng góp không cân xứng của ngành công nghệ cao vào GDP, xuất khẩu và doanh thu thuế của Israel, mặc dù là một thế mạnh, cũng tiềm ẩn rủi ro tập trung.

Theo Di Khoa (Nhịp Sống Thị Trường)