Châu Á đối mặt với tương lai dân số già và nỗi lo phải làm việc đến khi chết

Giờ đây, tất cả những gì ông Yoshihito Oonami muốn là được nghỉ hưu để cho tấm thân mệt mỏi của mình có thể được nghỉ hưu, tờ New York Times (NYT) mở đầu bài xã luận hôm 7/1.

Ở tuổi 73, độ tuổi đáng ra phải được nghỉ ngơi và hưởng thú vui cuộc sống thì thay vào đó, vào lúc 1h30 sáng hàng ngày, ông vẫn phải thức dậy và lái xe một tiếng đồng hồ đến chợ nông sản tươi sống trên một hòn đảo nhỏ ở Vịnh Tokyo để lấy hàng.

Khi xếp nấm, củ gừng, khoai lang, củ cải và các loại rau khác vào xe cũng là lúc ông phải vác những chiếc hộp nặng hơn 15 pound (khoảng 7kg) để cho chúng được ngay ngắn. Điều này khiến tấm lưng của ông lão đã qua tuổi "thất thập cổ lai hy" cảm thấy mệt mỏi.

Tuy nhiên, đây vẫn chưa phải lúc để ông ngừng lại, mà sau đó ông Yoshihito Oonami sẽ phải lái xe khắp thủ đô của Nhật Bản để giao hàng cho các nhà hàng tới 10 lần trong ngày.

“Miễn là cơ thể tôi còn cho phép, tôi vẫn phải tiếp tục làm việc,” ông Oonami chia sẻ với NYT khi vừa đi quanh chợ vừa kiểm tra các đơn đặt hàng trên bảng.

Với dân số trên khắp Đông Á đang giảm và ít người thuộc thế hệ trẻ tham gia lực lượng lao động, ngày càng có nhiều người lao động như ông Oonami vẫn phải làm việc cần mẫn ở độ tuổi ngoài 70. Các công ty rất cần họ, và tất nhiên những nhân viên lớn tuổi cũng vẫn rất cần công việc.

Trong khi đó, tuổi nghỉ hưu sớm đã làm tăng quỹ lương hưu, gây khó khăn cho các chính phủ ở châu Á trong việc trả đủ tiền cho người về hưu sinh sống hàng tháng.

Theo nhận định của NYT, các nhà nhân khẩu học đã cảnh báo về một "quả bom hẹn giờ" sắp xảy ra ở các quốc gia giàu có trong nhiều năm. Nhưng Nhật Bản và các nước láng giềng đã bắt đầu cảm nhận được những tác động, với việc các chính phủ, công ty và hơn hết là những cư dân lớn tuổi đang phải vật lộn với những hậu quả sâu rộng của một xã hội già hóa. 

"Làm việc ở độ tuổi này không vui chút nào”, ông Oonami vừa nói vừa lục lọi một hộp cà rốt. “Nhưng tôi làm thế để tồn tại.”

Đối với một số người lớn tuổi, nhu cầu thuê lại lao động đã mang lại cho họ những cơ hội mới và tạo đòn bẩy với người sử dụng lao động,nhất là khi tuổi nghỉ hưu sớm có thể khiến họ phải nhường chỗ cho những lao động trẻ hơn.

Giờ đây, câu hỏi mà các quốc gia có tốc độ già hóa nhanh này đang phải vật lộn là làm thế nào để thích nghi với thực tế mới và những lợi ích tiềm năng của lực lượng lao động lớn tuổi, đồng thời đảm bảo rằng mọi người có thể nghỉ hưu sau cả đời làm việc mà không rơi vào cảnh nghèo đói.

Ở Đông Á, nơi dân số đang già đi nhanh hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới, nhu cầu cấp thiết là phải linh hoạt hơn. Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc đều đã buộc phải thử nghiệm những thay đổi chính sách, chẳng hạn như trợ cấp doanh nghiệp và điều chỉnh chế độ hưu trí nhằm thích ứng với sự thay đổi về dân số.

Giờ đây, với nhiều nước khác đang sắp ở vào hoàn cảnh tương tự, rất có thể họ sẽ tìm đến châu Á để học các bài học về cách đối phó với các cuộc khủng hoảng này.

Phải thích nghi với nhu cầu của những người lao động lớn tuổi

Rất lâu trước khi ông Oonami bắt đầu công việc đi giao rau, ông đã thử làm việc trong văn phòng và cả làm tài xế taxi. Cuối cùng, ông quyết định thích cuộc sống một mình với nghề tài xế xe tải hơn. Quyết định đó đã buộc ông phải làm việc theo hợp đồng lâu năm thay vì theo cuộc sống truyền thống của nhiều người lao động Nhật Bản thời kỳ hậu chiến như làm công ăn lương, thăng chức và hưởng phúc lợi hưu trí.

Là một tài xế, ông Oonami thường phải khuân vác những hàng hóa nặng, thứ đã trở nên không phù hợp với ông sau khi ông bước sang tuổi 50. Bác sĩ nói với ông rằng việc nâng quá nhiều đã cột sống của ông bị bào đáng kể.

“Việc mang vác những chiếc hộp giờ rất khó khăn đối với cơ thể tôi." Ông Oonami nói.

Vì vậy ông đã chuyển sang các công việc giao hàng nhỏ hơn và ký hợp đồng tại chợ nông sản khoảng 15 năm trước. Tuy nhiên, ngay cả khi gần đến tuổi nghỉ hưu theo độ tuổi truyền thống của Nhật Bản là 60, ông Oonami vẫn không thể ngừng làm việc.

Sau khi đã giữ các hợp đồng hợp đồng trong toàn bộ sự nghiệp của mình, ông chỉ đủ điều kiện nhận lương hưu quốc gia cơ bản là khoảng 60.000 yên một tháng (hơn 11 triệu đồng), số tiền không đủ để trang trải chi phí hàng ngày của ông.

Nhật Bản không phải là quốc gia duy nhất ở Đông Á nơi người già cảm thấy họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục làm việc. Ở Hàn Quốc, với tỷ lệ nghèo ở người lớn tuổi chiếm gần 40%, và một tỷ lệ tương tự ở những người từ 65 tuổi trở lên vẫn đang làm việc. Ở Hong Kong, cứ 8 người lớn tuổi thì có 1 người đi làm. Tỷ lệ này là hơn 25% ở Nhật Bản - so với 18% ở Mỹ.

Tại Nhật Bản và Hàn Quốc, các tổ chức việc làm và nghiệp đoàn tạm thời đã được thành lập để hỗ trợ những người lao động lớn tuổi này. Trong khi nhiều người trong số họ phải làm việc vì nhu cầu kinh tế, thì người sử dụng lao động cũng ngày càng trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào họ.

Để đối phó với cái mà các nhà nhân khẩu học gọi là “xã hội siêu già hóa”, các nhà hoạch định chính sách ở Đông Á ban đầu tập trung vào việc cố gắng thúc đẩy sinh đẻ và sửa đổi luật nhập cư để củng cố cho lực lượng lao động. Tuy nhiên, những biện pháp này đã không giúp thay đổi nhiều so với xu hướng già hóa về dân số, vì tỷ lệ sinh đã giảm và nhiều quốc gia đã phản đối các kế hoạch nhập cư quy mô lớn.

Điều đó đã khiến các nhà tuyển dụng tuyệt vọng khi cần tới công nhân. Ví dụ, tại Nhật Bản, các cuộc khảo sát cho thấy có tới một nửa số công ty báo cáo tình trạng thiếu nhân công toàn thời gian. Những công nhân lớn tuổi đã bước vào để lấp đầy những khoảng trống. Naohiro Ogawa, một thành viên tại Viện Ngân hàng Phát triển Châu Á cho biết: “Chúng tôi có rất nhiều vị trí làm việc chưa được sử dụng và chưa được khai thác."

Koureish, một công ty ở Tokyo, nơi có bản danh sách công việc quy định ứng viên phải từ 60 tuổi trở lên. Fumio Murazeki, chủ tịch công ty cho biết ông tin rằng các nhà tuyển dụng đang ngày càng dễ dàng thuê những người lao động lớn tuổi hơn.

“Những người trên 65 tuổi, thậm chí đến 75 tuổi, họ rất năng động và khỏe mạnh." Ông Murazeki cho biết.

Một công việc phổ biến đối với những người lao động hợp đồng lớn tuổi là ngồi ở ghế hành khách phía trước của các phương tiện dịch vụ để phụ giúp trong khi thợ điện hoặc thợ sửa gas hỗ trợ khách hàng tại nhà. Ông Murazeki cho biết nhân viên hợp đồng có thể di chuyển phương tiện khi cần thiết, giúp các công ty tránh bị phạt đậu xe hoặc phạt giao thông.

Tại Tokyu Community, một công ty quản lý tài sản cho các khu chung cư ở Tokyo, gần một nửa số nhân viên từ 65 tuổi trở lên, Hiroyuki Ikeda, trưởng phòng nhân sự cho biết, với mức lương chỉ 2.300.000 yên một năm (chưa đến 400 triệu), công việc này không hấp dẫn những người lao động trẻ tuổi, tuy nhiên với những người lớn tuổi, họ sẵn sàng chấp nhận mức lương thấp này để có thêm thu nhập hưu trí.

Chính phủ Nhật Bản hiện cung cấp các khoản trợ cấp cho các công ty vừa và nhỏ lắp đặt chỗ ở cho người lao động lớn tuổi, chẳng hạn như thêm lan can trên cầu thang hoặc thêm khu vực nghỉ ngơi cho người lao động.

Gloria, một công ty ngoại ô ở Tokyo chuyên sản xuất đồng phục cho cảnh sát, đã bãi bỏ tuổi nghỉ hưu bắt buộc cách đây 6 năm vì thiếu lao động. Để hỗ trợ những công nhân lớn tuổi của mình, công ty đã xây dựng một đoạn đường dẫn đến cửa trước và di chuyển các dây điện trước đây được căng ngang qua sàn nhà máy lên các bức tường và trần nhà để ngăn nhân viên vấp ngã.

Trên trang web của mình, Gloria cho biết họ muốn trở thành một công ty nơi mọi người có thể "làm việc cho đến khi chính họ quyết định nghỉ ngơi”.

Aikawa Unsou, một công ty giao hàng khác, đã lắp đặt các tay nắm trong xe tải của mình để giúp tài xế leo lên và xuống một cách thuận tiện.

Feng Qiushi, phó giáo sư nhân chủng học và xã hội học tại Đại học Quốc gia Singapore cho biết: “Môi trường làm việc phải thân thiện với người già. Họ cần cung cấp các cơ hội đào tạo và cung cấp các cơ hội nghỉ hưu linh hoạt.”

Cố gắng kiếm sống bằng khoản lương hưu ít ỏi

Trong khi các phương tiện truyền thông xã hội thường giới thiệu những nhân vật U80 truyền cảm hứng như nâng tạ hoặc điều hành các doanh nghiệp nhỏ thành công, thì những người lớn tuổi ở Trung Quốc, Hồng Kông, Nhật Bản hoặc Hàn Quốc lại đang phải làm công việc dọn dẹp văn phòng, nhân viên cửa hàng tạp hóa, tài xế giao hàng hoặc nhân viên bảo vệ với mức lương thấp.

Việc làm toàn thời gian, ổn định được dành cho những người tương đối trẻ ở những quốc gia này, khiến nhiều người lao động lớn tuổi phải làm những công việc hợp đồng lương thấp, bấp bênh sau khi bị buộc thôi việc do tuổi nghỉ hưu thấp. Khi họ nghỉ hưu, lương hưu do nhà nước hỗ trợ thường không đủ trang trải các chi phí sinh hoạt cơ bản. Tại Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc, lương hưu trung bình hàng tháng chỉ dưới 500 USD. 

Để giúp giải quyết tình trạng thiếu lao động và theo kịp các khoản thanh toán lương hưu, các chính phủ đang cố gắng nâng tuổi nghỉ hưu lên cao hơn, điều này đã gây ra một số phản đối. Sheying Chen, giáo sư quản lý công và chính sách xã hội tại Đại học Pace ở New York, cho biết ở Trung Quốc, “mọi người trở nên tức giận.

Họ nói: " Chúng tôi đã làm việc toàn thời gian và đã đến tuổi nghỉ hưu, giờ lại muốn chúng tôi tiếp tục làm việc nữa ư?”

Trong khi đó, chính những người sử dụng lao động cũng không hưởng ứng vứi nỗ lực nâng tuổi nghỉ hưu. Với hệ thống trả lương dựa trên thâm niên phổ biến ở Đông Á, các công ty thường muốn đẩy những nhân viên lớn tuổi ra khỏi bảng lương chứ không phải là kéo dài thêm thời gian làm việc của họ, theo NYT.

Philip O'Keefe, chuyên gia nghiên cứu dân số tại Sydney, Australia cho biết: “Ngay cả khi những người lớn tuổi có năng suất tốt đi nữa, nhưng nếu bạn buộc phải trả cho họ nhiều tiền hơn vì họ đã làm việc lâu hơn, thì hiệu quả chi phí của họ sẽ thấp hơn”.

Trong trường hợp không có thêm sự hỗ trợ của chính phủ, một số người lớn tuổi sẽ tự tạo cơ hội làm việc cho mình. Bà Li Man, 67 tuổi, đã phải nghỉ hưu ở tuổi 45 sau khi dừng công việc tại một kho đông lạnh thuộc sở hữu nhà nước ở Bắc Kinh. Phía công ty giải thích với cô rằng tiếp tục làm việc trong nhiệt độ đóng băng là quá nguy hiểm đối với cô.

Bà Li cho rằng bà vẫn có thể làm việc “trong thời kỳ đẹp nhất của cuộc đời mình” để trang trải học phí và chi phí sinh hoạt cho con gái tại trường điện ảnh ở California. Cô bắt đầu trông trẻ và bán các món ăn tự làm như cá kho tộ và thịt lợn xào bí cho hàng xóm.

“Tiếp tục làm việc khiến tôi bớt lo lắng hơn,” bà Li nói. Tuy nhiên, gần đây, bà bị đau lưng và cao huyết áp hành hạ. “Có lẽ đã đến lúc nghỉ hưu,” cô nói.

Đối với ông Oonami, người giao rau ở Nhật Bản, nghỉ hưu vẫn chỉ là một giấc mơ. Là một người cha ba con và hai lần ly hôn, ông hiện đang sống với cậu con trai út. Ông hiện không có tiền tiết kiệm và nói rằng cần bổ sung vitamin để giữ sức khỏe.

“Ngay bây giờ, tôi thậm chí không thể tưởng tượng được một cuộc sống nếu thiếu công việc.” ông Oonami nói.

Với lịch trình sớm của mình, anh ấy có ít thời gian cho sở thích. Khi về đến nhà vào buổi chiều, ông Oonami thường chuẩn bị bữa tối với món xào, cho hai chú chó Maltese của mình ăn và đi ngủ lúc 6 giờ chiều.

"Bạn không nên làm việc cho đến chết."

Ông Eiji Sudo, 69 tuổi, chưa sẵn sàng nghỉ hưu. Ông đã dành hơn bốn thập kỷ làm công việc bảo trì và xây dựng tại Tokyo Gas, một nhà cung cấp khí đốt tự nhiên ở Nhật Bản. Ông nghỉ hưu ở tuổi 60 nhưng công ty vẫn đề nghị ông làm việc bốn ngày một tuần với mức lương bằng một nửa mức lương thời điểm cao nhất của ông. Tuy nhiên, khi đã 65 tuổi, công ty sẽ không gia hạn hợp đồng với ông nữa.

Để kiếm đủ tiền đi du lịch thoải mái cùng vợ là Kazue, ông Sudo muốn tiếp tục làm việc. Ông đã đăng ký với công ty Koureisha và hiện đang làm việc với tư cách là nhà thầu cho Asuqa , một công ty đường ống dẫn khí đốt ở Tokyo. Ba ngày một tuần, ông lái xe đến những khu vực lân cận nơi công ty đang lắp đặt hoặc sửa chữa đường dẫn khí đốt, gõ cửa từng nhà để thông báo cho cư dân  biết về công việc xây dựng sắp tới.

Khoảng 1/10 công nhân tại Asuqa từ 65 tuổi trở lên. Hầu hết họ chính thức nghỉ hưu ở tuổi 60, tuổi nghỉ hưu của công ty và sau đó chấp nhận các vai trò hợp đồng với mức lương thấp hơn. Kazuyuki Tabata, một quản lý của Asuqa, cho biết: “Chúng tôi luôn phải bổ sung bằng cách tuyển dụng lại những công nhân lớn tuổi.

Ông Sudo cho biết ông thích đi du lịch qua nhiều vùng ngoại ô và gặp gỡ những người bạn mới. Điều đó khiến ông có thêm nhiều trải nghiệm mỗi ngày. “Mỗi người đều khác nhau và điều đó rất tốt cho tôi.”, ông nói.

Vợ ông, người luôn chuẩn bị những bữa trưa mỗi khi ông đi làm, đánh giá cao việc ông vẫn còn lao động. Điều đó có nghĩa là cả hai đều có “thời gian của riêng mình”, bà nói. Tuy nhiên, “Sẽ rất buồn nếu ai đó chết khi đang làm việc. Bạn không nên làm việc cho đến cùng như thế.”, người phụ nữ chia sẻ.

QT (Nguoiduatin.vn)