Tết Đoan ngọ (ngày 5/5 âm lịch hàng năm) là một trong những ngày lễ truyền thống ở Việt Nam, được người dân coi trọng. Một số quốc gia khác như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Triều Tiên cũng đón ngày lễ này.
Tại sao tết Đoan ngọ lại có tục ăn thịt vịt?
Trong ngày tết Đoan ngọ, người Việt thường chuẩn bị mâm cỗ cúng dâng lên tổ tiên, thần linh, cầu nguyện mùa màng bội thu, không bị sâu bệnh tàn phá, con người khỏe mạnh, không bị bệnh tật quấy nhiễu.
Đặc biệt, mâm cỗ tết Đoan ngọ của người Việt Nam khắp 3 miền đều có những món ăn truyền thống để “giết sâu bọ”. Tùy thuộc vào từng vùng miền mà ngày diệt sâu bọ sẽ được cúng lễ theo cách khác nhau. Mỗi món ăn, lễ vật có trong mâm cúng Tết đều mang ý nghĩa riêng của từng vùng miền nhưng tất cả đều thể hiện lòng thành kính, hướng về tổ tiên.
Theo truyền thống, mâm cúng ngày tết Đoan ngọ gồm các loại trái cây, cơm rượu nếp, bánh gio (bánh ú tro, bánh tro)... Đặc biệt, ở miền Trung, người dân còn đón tết Đoan ngọ với món vịt béo ngậy, mềm ngọt. Có thể nói đây là phần không thể thiếu trong mâm cỗ tết Đoan ngọ ở đây.
Tại sao có tục ăn thịt vịt ngày tết Đoan ngọ trong khi thực phẩm này thường bị kiêng ăn vào đầu tháng? Thời điểm 5/5 âm lịch thường đúng vào mùa thịt vịt béo và thơm ngon nhất, vừa chắc thịt vừa mềm ngọt. Về thời tiết, đây là lúc trời nắng nóng gay gắt, dương khí trong trời đất ở mức cực thịnh, theo cách nói của người phương Đông xưa.
Trong khi đó, theo Đông y, thịt vịt có tính hàn, vị ngọt, giúp tăng thêm năng lượng, bồi bổ cơ thể cho những người lao lực, lao tâm nhiều. Đặc biệt, thịt vịt còn được xem là phương thuốc hữu hiệu để chữa trị các chứng nhiệt, sốt cao đến co giật (Đông y gọi là sài kinh) cũng như giúp giải độc, làm giảm mụn sưng và hạ nhiệt. Thịt vịt cũng được cho là có tác dụng "bổ trung ích khí", giúp những người suy nhược phục hồi nguyên khí.
Với những đặc điểm này, thịt vịt là món ăn phù hợp sử dụng trong những ngày nắng nóng, đó là một phần lý do giải thích tại sao có tục ăn thịt vịt ngày tết Đoan ngọ.
Phương pháp chế biến thịt vịt thường là luộc và thưởng thức kèm với nước mắm gừng, hoặc được sử dụng trong các món cháo. Một số cách chế biến phổ biến khác gồm vịt tiềm (cùng với sen, táo, đinh hương và hồi).
Như vậy, ăn thịt vịt trong ngày tết Đoan ngọ không chỉ là một phong tục truyền thống mà còn là sự lựa chọn thông minh, hợp lý đem lại lợi ích sức khỏe dựa trên sự cân bằng hàn - nhiệt, âm - dương trong ẩm thực, phù hợp với khí hậu đặc biệt của miền Trung.
Những việc nên làm trong tết Đoan ngọ
Thực hiện nghi thức diệt sâu bọ
Người xưa quan niệm trong cơ thể con người, nhất là bộ phận tiêu hóa thường có sâu bọ ẩn sống, nếu không diệt trừ sẽ gây hại cho cơ thể. Lũ sâu bọ này chỉ lộ diện vào ngày 5/5 âm lịch nên phải làm lễ diệt trừ chúng vào ngày này.
Theo quan niệm cổ truyền, có thể diệt sâu bọ bằng cách ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp vào ngày 5/5. Người miền Bắc thường diệt sâu bọ ngay khi thức dậy vào sáng sớm và diệt sâu bọ bằng thức ăn, nhất là bằng rượu nếp, bánh tro, hoa quả…
Với trẻ em: Sáng sớm ngủ dậy khi trẻ còn ở trên giường, cho trẻ ăn hoa quả, ít rượu nếp, trứng luộc, sau đó mới đi đánh răng rửa mặt, rửa chân tay.
Với người lớn: Sáng ngủ dậy phải súc miệng 3 lần cho sạch sâu bọ, tiếp đó ăn một quả trứng vịt luộc, uống một ít rượu (hoặc ăn một bát rượu nếp) cho sâu bọ say, tiếp đó ăn trái cây cho sâu bọ chết.
Tắm nước lá từ thiên nhiên
Một số người chọn cách tắm nước lá từ thiên nhiên vào ngày 5/5 để diệt sâu bọ. Việc này thực hiện sau khi đã ăn rượu nếp. Các loại lá như: lá mùi, tía tô, kinh giới, lá tre... sẽ được đun lên, để nguội rồi dùng để tắm. Người xưa cho rằng tắm lá mùi để mồ hôi toát ra, có cảm giác khoan khoái dễ chịu, thơm tho làm cho con người phấn chấn.
Gội đầu, xông lá thơm
Tết Đoan ngọ là ngày hè nên thời tiết khá oi bức. Người già, trẻ thường đun các loại lá như bưởi, mùi, tía tô, kinh giới, sả, tre... để tắm, xông phòng bệnh cảm mạo. Đặc biệt, phụ nữ còn gội đầu, mong muốn có một mái tóc đen, mượt, dài.
Những kiêng kỵ trong ngày tết Đoan ngọ
Theo chuyên gia phong thủy Nguyễn Song Hà, một số việc cần kiêng kỵ trong ngày tết Đoan ngọ như sau.
Kiêng vứt giày dép lộn xộn
Trong tiếng Hán, giày dép đồng âm với từ “tà”, nghĩa là tà khí. Trong ngày thường và đặc biệt là ngày tết Đoan ngọ, để giày dép không đúng, vứt lộn xộn dễ chiêu dụ tà khí.
Không mua vật phẩm có hình thù kỳ quái
Trong ngày này, nếu gia chủ đi đâu xa, tránh mua những vật phẩm có hình thù kì quái, không rõ nguồn gốc. Việc này sẽ giúp bạn tránh rước thêm tà khí về nhà.
Tránh dừng chân ở nơi âm u
Nếu xuất hành trong ngày này nên tránh xa bệnh viện, đám ma, những nơi âm u... vì những nơi này âm khí quá nặng, dễ chiêu bệnh tật, tà khí.
Tránh để rơi tiền
Rơi tiền, bạc trong ngày này tức là rơi mất tài lộc của gia đình bạn. Vì vậy dù đi đâu, bạn hãy giữ ví tiền thật cẩn thận, không nên lơ là.
Tránh ăn uống linh tinh trước ngày cúng
Trước ngày cúng tết Đoan ngọ, tính từ ngày mùng 4/5 âm lịch, ai là người đứng chủ lễ thắp hương cúng cần giữ thân thể sạch sẽ, không ăn các động vật như: cá chép, thịt chó, thịt rắn, thịt mèo, ba ba, rùa, tiết canh ba ba, rượu rắn, rượu cao hổ cốt, mắm tôm, mắm tép...
Khi làm lễ cúng tết Đoan ngọ cần ăn mặc kín đáo, chỉnh tề, hạn chế sử dụng điện thoại khi đang cúng lễ, không nói tục chửi bậy khi ở nơi cúng lễ.
NT (SHTT)