‘The Shape of Water’: Chuyện tình cổ tích của cô gái câm và Người cá

Thể loại: Giả tưởng, lãng mạn, kỳ bí
Đạo diễn: Guillermo del Toro
Diễn viên chính: Sally Hawkins, Doug Jones, Michael Shannon, Octavia Spencer, Richard Jenkins

Xã hội nước Mỹ những năm đầu thập niên 1960 là bức tranh của các mảng màu đối nghịch. Đó là màu xanh hy vọng đến từ nền kinh tế tăng trưởng và khoa học - kỹ thuật tiến bộ không ngừng thời hậu Thế chiến II. Màu vàng bệnh tật bắt nguồn từ tàn dư của nạn phân biệt đối xử với nhóm thiểu số như người da màu, người đồng tính hay người khuyết tật. Và màu đỏ xuất phát từ nỗi lo sợ “hiểm hoạ Liên Xô” của người dân và chính phủ Mỹ.

Với riêng Elisa Esposito (Sally Hawkins), đời cô gái câm có lẽ chỉ mang sắc màu xám xịt bởi cuộc sống cô độc tại căn gác mái đơn sơ nằm trên một rạp chiếu phim cũ kỹ của thành phố Baltimore (Mỹ). Hàng ngày, nhân vật cứ thế lặp đi lặp lại công việc lau dọn đơn giản tới mức nhàm chán ở một cơ sở nghiên cứu khoa học bí mật của chính phủ.

Điểm sáng duy nhất trong cuộc đời Elisa là tình bạn với ông hoạ sĩ láng giềng Giles (Richard Jenkins), cũng như cô bạn đồng nghiệp da màu Zelda Fuller (Octavia Spencer). Nhưng bản thân họ cũng chất chứa nỗi niềm riêng.

Với Giles là những tháng ngày thất nghiệp triền miên và sự hắt hủi mà người đời dành cho người đồng tính như ông, còn với Zelda là sự dè bỉu thường thấy đến từ đám phân biệt chủng tộc.

Bởi thế, dù an nhiên đến mấy, Elisa Esposito vẫn mãi như một con cá bé nhỏ, câm lặng bơi giữa biển người xa lạ, cam phận trong những lồng kính của căn hộ bé nhỏ, của những chuyến xe buýt chật hẹp, và của những hành lang dài ngột ngạt tại cơ sở nghiên cứu khoa học.

Nhưng rồi màu hồng của tình yêu, của niềm vui cuộc sống cũng đến với Elisa khi cô gái câm gặp gỡ chàng Người cá (Doug Jones) bị viên Thượng tá Richard Strickland (Michael Shannon) bắt về từ dòng sông Nam Mỹ xa xôi, chỉ bởi sinh vật có khả năng sống lưỡng cư cả ở trên bờ lẫn dưới nước.

Ở chàng Người cá, Elisa tìm thấy tất cả những gì bản thân mong muốn trong cuộc sống: một người bạn câm lặng nhưng chân thành, một tấm lòng sẵn sàng chia sẻ từ quả trứng luộc cho tới niềm đam mê âm nhạc, và trên hết là một tâm hồn đồng điệu trong nỗi cô đơn đến cùng cực.

Vui sướng bởi niềm hạnh phúc le lói, nhưng Elisa Esposito nhanh chóng nhận ra rằng cô chẳng có nhiều thời gian để gìn giữ ngọn lửa tình yêu. Viên sĩ quan tàn bạo Strickland thừa lệnh tướng Frank Hoyt (Nick Searcy), nhất quyết ép tiến sĩ Robert Hoffstetler (Michael Stuhlbarg) phải giết chàng Người cá để có tiêu bản nghiên cứu phục vụ cho cuộc chạy đua vào không gian đang đến hồi quyết liệt giữa Mỹ và Liên Xô.

Cô lao công bị câm nay đứng trước hai lựa chọn đều vô cùng khó khăn: hoặc buông xuôi nhìn chàng Người cá héo mòn dưới bàn tay tàn bạo của cơ sở nghiên cứu bí mật, hoặc tìm cách đưa người thương trở về với thiên nhiên bằng sức lực yếu đuối trong câm lặng của bản thân.

Bàn tay ma thuật của đạo diễn Guillermo del Toro

Trước tiên, phải khẳng định rằng The Shape of Water không thực sự hoàn hảo, nhất là về mặt kịch bản. Dưới ngòi bút biên kịch của Guillermo del Toro và Vanessa Taylor, diễn biến câu chuyện, đặc biệt ở các phân cảnh hành động, chứa đựng một số điểm chưa hợp lý. Và tiết tấu của tác phẩm cũng là không nhịp nhàng bởi phần giữa hơi tham tình tiết.

Thêm vào đó, việc xây dựng tuyến nhân vật của The Shape of Water thiếu đi sự cân bằng do nhân vật chàng Người cá tương đối nhạt nhòa, thiếu chiều sâu nếu đem so sánh với các gương mặt khác trong phim.

Với những khuyết điểm như vậy về mặt kịch bản, bộ phim rất dễ trở thành một tác phẩm thường thường bậc trung. Song, may mắn cho The Shape of Water, Guillermo del Toro còn đồng thời sắm vai trò đạo diễn của dự án.

Nhà làm phim người Mexico là tên tuổi gắn liền với hàng loạt bộ phim “quái vật” vừa xuất sắc về mặt hình ảnh, vừa khơi gợi nhiều cảm xúc trong lòng khán giả.

Được biết tới nhiều nhất qua một số tác phẩm hành động đậm chất khoa học giả tưởng như Blade II (2002), Hellboy (2004), Hellboy II: The Golden Army (2008) hay Pacific Rim (2013), del Toro luôn mang tới những chi tiết và nhân vật vừa sáng tạo, vừa gợi nhớ tới giấc mơ thuở thơ bé.

Một trong những nhân vật “quái vật” ấy - nhà bác học nửa người, nửa cá Abe Sapien trong hai tập phim Hellboy - là nguồn cảm hứng để ông sáng tác nên tạo hình kỳ lạ cho chàng Người cá của The Shape of Water. Và điều thú vị là cả hai đều do nam diễn viên Doug Jones thể hiện.

Tuy nhiên, một nguồn cảm hứng nữa của The Shape of Water chính là mối tình “người đẹp - quái thú” ở tác phẩm khoa học giả tưởng Creature from the Black Lagoon (1954). Đó là bộ phim gắn liền với tuổi thơ của Guillermo del Toro, và nay ông muốn viết lại mối tình dang dở năm xưa trên màn bạc của đạo diễn Jack Arnold thành câu chuyện cổ tích thời hiện đại của riêng mình.

Chính mô-típ cổ tích từng giúp Guillermo del Toro gặt hái rất nhiều thành công với The Devil’s Backbone (2001) hay Pan’s Labyrinth (2006). Bằng việc tập trung vào thế mạnh hình ảnh của The Shape of Water khi bộ phim chứa đựng nhiều chi tiết nửa thực nửa mơ, nhà làm phim người Mexico đã phần nào khoả lấp được điểm yếu về kịch bản, khiến khán giả bị lôi cuốn vào mối tình lãng mạn, nên thơ giữa cô gái câm Elisa và chàng Người cá.

Vai diễn để đời của Sally Hawkins

Nổi lên từ vai diễn cô gái lí lắc trong Happy-Go-Lucky (2008) và từng nhận đề cử Nữ diễn viên phụ xuất sắc tại Oscar 2014 với Blue Jasmine (2013), nhưng Sally Hawkins không gây được nhiều tiếng vang tại Hollywood.

Một phần lý do có lẽ đến từ chuyện ngoại hình nhỏ bé, đượm chất yếu đuối của cô tỏ ra phù hợp hơn với các tác phẩm hiện thực xã hội, thay vì những dự án bom tấn vốn luôn ưa chuộng các gương mặt hào nhoáng, cuốn hút người xem từ cái nhìn đầu tiên.

Nhưng với nhân vật cô gái câm Elisa Esposito, điều mà đạo diễn Guillermo del Toro cần không phải là ấn tượng ban đầu có phần phù phiếm như vậy, mà là một nữ diễn viên sở hữu khả năng diễn xuất nội tâm, có thể lột tả những cung bậc cảm xúc từ mạnh mẽ tới mong manh của một cô gái đơn côi, mà không được phép dùng bất cứ câu thoại nào.

Do đó, ở tuổi 41, Sally Hawkins rốt cuộc đã có vai diễn để đời khi cô có thể bộc lộ toàn bộ tài năng diễn xuất nội tâm hiếm có tại Hollywood. Thay cho khẩu hình của lời nói là những cử chỉ lúc mềm mại, lúc dứt khoát của ngôn ngữ ký hiệu, thay cho những câu thoại phải thốt ra nơi đầu môi là ánh mắt như phơi bày cả tâm can của nhân vật.

Nữ diễn viên người Anh là nhân tố quan trọng giúp The Shape of Water trở thành tác phẩm trọn vẹn về mặt cảm xúc. Tuy chiều sâu về số phận và tính cách của Elisa giúp Sally Hawkins có rất nhiều đất diễn, nhưng chỉ khi có một tâm hồn đồng cảm sâu sắc với nhân vật, cũng như sự hy sinh hết mình cho vai diễn, cô mới có thể “lái” khán giả đi từ hết bất ngờ này tới bất ngờ khác trong câu chuyện cổ tích thời hiện đại.

Sự mong manh và đơn độc của cô gái câm Elisa Esposito phần nào đó gợi nhắc tới cô bé Ofelia (Ivana Baquero), nhân vật trung tâm của Pan's Labyrinth - tác phẩm đáng nhớ nhất trong sự nghiệp của Guillermo del Toro.

Nhưng diễn xuất đầy cảm xúc của Sally Hawkins, đặc biệt trong các phân cảnh thể hiện tình cảm với chàng Người cá, đã giúp Elisa không chỉ dừng lại ở sự yếu đuối, cô đơn, mà còn vươn lên trở thành nhân vật đại diện cho những tâm hồn tinh tế, hoài cổ, nhưng dám yêu, dám sống, và dám mơ ước.

Sally Hawkins xuất sắc là vậy, nhưng khi theo dõi The Shape of Water, khán giả hẳn cũng không thể quên những mảnh đời xung quanh Elisa, như viên sĩ quan Strickland, ông hoạ sĩ hàng xóm Giles, cô đồng nghiệp Zelda, hay vị tiến sĩ bí hiểm Hoffstetler qua phần diễn xuất của hàng loạt tên tuổi tài năng gồm Michael Shannon, Richard Jenkins, Octavia Spencer, và Michael Stuhlbarg.

Không có quá nhiều đất diễn, dàn diễn viên phụ của bộ phim đã mang đến những gương mặt, mảnh đời tuy hết sức khác nhau, nhưng đều đáng nhớ và gợi lên nhiều suy ngẫm về “tội ác và trừng phạt”, về giá trị của tình người ở nơi góc khuất tăm tối của xã hội và cuộc đời.

Chứng kiến sự biến đổi về mặt tính cách và suy nghĩ của nhóm nhân vật phụ do Shannon, Jenkins, Spencer và Stuhlbarg thể hiện, có lẽ nhiều khán giả sẽ nhận ra rằng dù ở trong hoàn cảnh nào, sự dũng cảm hy sinh vì tình yêu con người, vì lẽ sống chân chính, vẫn luôn luôn có chỗ đứng, và cần có chỗ đứng.

Dấu ấn mạnh mẽ về nghệ thuật

Câu chuyện cổ tích thời hiện đại về mối tình giữa cô gái câm và chàng Người cá, cũng như giá trị nhân văn thấm đẫm trong sự hy sinh mà các nhân vật dành cho nhau, là quá đủ để giúp The Shape of Water trở thành tác phẩm đáng nhớ.

Nhưng Guillermo del Toro còn là người luôn luôn cố gắng phát huy hết khả năng sáng tạo thông qua phần hình ảnh và âm nhạc. Với sự giúp đỡ của nhà quay phim Dan Laustsen người Đan Mạch và nhà soạn nhạc lừng danh Alexandre Desplat người Pháp, ông đã biến The Shape of Water trở thành tác phẩm có phần nghe - nhìn thuộc hàng xuất sắc của điện ảnh thế giới 2017.

Màu sắc hoài cổ cùng những bản nhạc cũ kỹ trong phim giúp trái tim khán giả như dịu lại với cảm xúc về một thời kỳ đã qua. Đó là thập niên 1950-1960, những năm tháng của tình yêu trong trắng, của giấc mơ vươn tới không gian, của niềm tin vào tương lai tươi sáng, bất chấp mâu thuẫn giữa các quốc gia, bất chấp định kiến, bất ổn đầy rẫy trong xã hội.

Người yêu điện ảnh thập niên 1990 hẳn khó có thể quên những bộ phim vừa hiện thực, vừa mang nét giả tưởng của đạo diễn Jean-Pierre Jeunet như Delicatessen (1991), The City of Lost Children (1995), hay đặc biệt là Amélie(2001). Đó là nhóm tác phẩm khiến người xem mê đắm bởi phần hình ảnh giàu chất siêu thực, cùng phần nội dung đáng suy ngẫm về tình người.

Trong lúc Jeunet không còn cho ra đời nhiều bộ phim đáng nhớ như thế, thì Guillermo del Toro với The Shape of Water giúp khán giả tìm lại cảm giác ngạc nhiên trước loạt chi tiết, nhân vật siêu thực được đặt trong bối cảnh xã hội hiện thực. Và câu chuyện của cô gái câm Elisa Esposito chắc chắn khiến không ít người xem nhớ tới Amélie - cô gái đơn côi nhưng luôn tìm cách hàn gắn sự cô độc của những mảnh đời xung quanh.

Trong năm qua, rất nhiều tên tuổi lớn của bộ môn nghệ thuật thứ bảy đã đứng lên kêu gọi rằng các tác phẩm điện ảnh hiện đại cần mang tinh thần nhập thế, cần giúp nền chính trị - xã hội của Mỹ và thế giới trở nên bình đẳng, tốt đẹp hơn, và cần giúp thúc đẩy Hollywood mang tính đại diện hơn cho những cộng đồng thiểu số, bị áp bức.

Là một đạo diễn của dòng phim “quái vật”, Guillermo del Toro đã lặng lẽ làm điều cần làm đó trong suốt hai thập kỷ qua, từ The Devil's Backbone cho tới Pan's Labyrinth, và nay là The Shape of Water. Đó là những tác phẩm cổ tích thời hiện đại với rất nhiều chất siêu thực, nhưng đồng thời chứa đựng thông điệp nhân văn về cái cách mà con người cần đối xử với nhau và sống sao cho ý nghĩa.

Trong bài diễn văn khi nhận giải thưởng Đạo diễn xuất sắc tại Quả cầu vàng 2018, nhà làm phim người Mexico có chia sẻ vui rằng ông phải hy sinh ba năm cuộc đời cho mỗi tác phẩm điện ảnh. Chúng là những bộ phim thể hiện niềm tin của nhà làm phim vào “quái vật” - thứ hiện thân cho nhóm cá thể nhỏ bé trong xã hội, có thể không toàn vẹn, có thể gục ngã, nhưng sẽ luôn đứng lên để bước tiếp, để yêu đời và yêu người.

Bộ phim The Shape of Water hẳn là đại diện điện ảnh tiêu biểu nhất cho niềm tin đầy lãng mạn vào niềm vui cuộc sống ấy của Guillermo del Toro. Và đó cũng là thứ niềm tin mà mỗi cá nhân cần mang trong mình để vững bước trên đường đời.

Phim dự kiến khởi chiếu trên toàn quốc từ 2/2 dưới tựa Người đẹp & Thủy quái.

Theo Việt Phương (Tri Thức Trực Tuyến)